Κυριακή 18 Φεβρουαρίου 2018

A Model For S&P 500 Bottoms (Are We There Yet?)

Η τελευταία (απότομη) πτώση στα αμερικάνικα χρηματιστήρια έφερε ρίγη στις παγκόσμιες αγορές μετοχών υπενθυμίζοντας μας ότι η αμερικάνικη (και όχι μόνο) φούσκα μπορεί ανά πάσα στιγμή να σκάσει συμπαρασύροντας και το ΧΑΑ. 
Για το θέμα αυτό βρήκα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο τεχνικής ανάλυσης συγκεκριμένου διαγραμματικού μοτίβου που δημοσιεύτηκε από τον Tushar Chande στο www.stockcharts.com

Here I explore recent key lows and bottoming patterns in the S&P 500 in order to understand how they may apply to the current market decline. Naturally, the past may give us clues, but there is always uncertainty about how the bottom will form this time. For obvious reasons, I will ignore "V" bottoms, that often form during up-trends, since they require no further elaboration.

Chart 1: A template for S&P 500 Double Bottoms The initial low is followed by a rebound into the Fibonacci retracement zone. A relatively rapid 8-10 day decline is a firm test of the initial low. A rapid rally recovers the second retest decline in roughly half the time (4-5) days and the market rises through the Fibonacci retracement zone to make new highs.

A Template For S&P 500 Bottoms

The 2016 double bottom in Jan/Feb offers a useful template (see Chart 1). First, note that the initial low is followed by a retracement into the 38.2% - 61.8% Fibonacci range i.e., in rough terms, a rebound of 38% to 62% of the amplitude of the decline leading into the first low. Then, there is a fairly rapid decline to retest the first low, that usually seems to occur in 8-10 trading days. The rebound off the second low is very rapid, recovering the decline over the previous 8-10 day range in 3-5 days. The Chande Trend Meter has fallen below 20, and may show a flat trend even a positive divergence.

The 2015 Bottom

The $SPX August/September 2015 bottom follows the same template as Chart 1. The rebound off the initial low was into the Fibonacci 38.2%-68.2% retracement region, followed by a rapid 8-day sell-off to retest the first low. The Chande Trend Meter (CTM) was below 20 and we see a slight positive divergence in the CTM in to the second low. The recovery rebound was a four day affair into the Fibonacci retracement zone.

Chart 2: The August/September 2015 low followed the same template as Chart 1. An initial low, then a rebound into the Fibonacci retracement zone, a 8-10 day sell-off to retest the low and then a quick recovery rebound off the second low.

March 2008 Bottom

Knowing what came later in 2008, I hesitate to call this a bottom, but it fits the Chart 1 template. An initial low followed by a retracement into the Fibonacci zone, then a 8-10 day decline to form a second bottom. Here the bounce off the bottom was quite slow, perhaps showing the reluctance of the market. However, the Chande Trend meter was below 20 and showed positive divergence.
Chart 3: Knowing what followed later in 2008, this low shows that it followed the template in Chart 1, but the rebound was only a brief respite. Hence, the bottoms can be vulnerable failure later in the sequence.

The 1999-Bottoming Process

In 1999 we had what amounts to a triple bottom. The rebound off the first low took the market outside the Fibonacci retracement zone. A slow decline (20-22 days) into the second low gave the usual rapid rebound  into the Fibo zone. However, this was followed by a third rapid retest, that took only 4 days and formed a new low, so it is not strictly correct to call it a double bottom, but we will loosely call it a triple bottom. The Chande Trend Meter was below 20 for each of the lows, and one could argue it did not make a new low at the third bottom, so perhaps that was a sign of the rebound to follow.

Chart 4: In 1999 we see a more complex bottoming process that also gives us clues for the failure mode. Here the rebound off the initial low went above the 62% Fibonacci rebound level. Then there was a  lazy decline to retest the original low,  followed by expected rapid rise off the bottom.  However, instead of the follow through, we get another test of the initial low, that formed a marginal new low,  so we can only loosely call this a triple bottom. The rapid rally off the third low is similar to the recovery rally in the template from Chart 1.

How This Bottoming Pattern Fails (2000-2001)

It is also useful to understand how the double bottom fails.  In late 2000, we had the initial signs of a bottom along the template of Chart 1. The initial bottom was followed by expected rebound into the Fibonacci range. A somewhat slow dribble down into the initial low gave us the retest. Then, the subsequent rebound was halted at the lower edge of the Fibonacci zone and a third retest of the initial low made a new low, still within our loose triple bottom like 1999. However, the rebound again stalled at the bottom of the Fibonacci zone, and a new low (down arrow) clearly broke even the 1999 template. In any case, any purchases near the initial low would have been a low-risk entry point that would have allowed the usual risk control dollar hard stop to exit the trade with modest losses.

Chart 5: The failure mode in 2000-2001 is important to understand how the pattern can fail. A loose triple bottom (as in Chart 4) fails to follow-through above the initial Fibonacci retracement zone, and breaks down, below the initial low for a fourth time. The attempt at the fourth retest of the initial low failed and the down-trend resumed.

Summary of S&P 500 Bottom Pattern


I can summarize the bottoming process as follows:

1. Initial low forms.
2. Market rebounds into Fibonacci retracement zone, confirming location of initial low.
3. A relatively rapid 8-10 day decline into the first low forms the second low.
4. Market rebounds rapidly off the second low to resume uptrend.
5. The Chande Trend Meter is below 20 and we may see a positive divergence at the second low.
6. A third retest of the initial low with a marginally lower low is possible.
7. A third low open the possibility of a failed bottom pattern, and we should be alert to the risk of fresh new lows negating the pattern.

Are We There Yet?


The amplitude of the current decline is in line with historical declines. Bloomberg has a nice chart of declines from new highs since 1945. If we remove the declines worse than -15%, then the average decline is -11.34%, and lasted 63 days on average. Hence, the current decline, which has covered about -11.8% is right near the average. However, we are only a few days into the decline.
We have located the initial low, since the rebound has taken us to the top of the Fibonacci retracement zone. The Chande Trend Meter is well above 20 [η υπογράμμιση δική μου], so this has been quite a rapid descent. If the market were to follow the template of Chart 1, we should see a 8-10 day decline to retest the 2532 low, followed by a rebound to new highs. Will the market actually do that? Only time will tell.

Chart 6: The current decline has formed the initial low and rebounded into the Fibonacci retracement zone. We have two possibilities here. One, the market continues to new highs and forms a "V" bottom. The second possibility is that we will see a 8-10 day sell-off to retest the second low. Note that the Chande Trend Meter is well above 20, which breaks the pattern, and may imply that a "V" bottom is more likely. Only time will tell.

Looking Ahead

The 2018 market is not quite following the template of Chart 1 since the CTM is above 20 (perhaps due to the speed of the decline). So we have to watch exactly how the pattern develops, but at least we can narrow the possibilities to two at the moment, which is actually quite helpful. I am leaning towards a replay of the template in Chart 1, but only time will tell.
I touched on the bottoming process in my previous posts (here, and here). Others, notably Tom Bowley (here and here),  Martin Pring and Art Hill have also touched upon the topic, so you may also wish to check out their thoughts as well.


Τρίτη 26 Δεκεμβρίου 2017

Χάλκινο μετάλλιο στις δαπάνες ή χρυσό στα ψέματα και στις αυταπάτες;


Το ελληνικό δημόσιο έλαβε το 2015 το χάλκινο… "μετάλλιο" αναφορικά με το ύψος των ετήσιων δαπανών του σύμφωνα με έκθεση που παρουσιάστηκε στο Eurogroup της 9ης Σεπτεμβρίου. Η έκθεση, που παρουσιάστηκε στην υπουργική σύνοδο αμέσως μετά το θέμα "Ελλάδα", κάνει λόγο για δαπάνες στο 55% του ΑΕΠ περίπου, δαπάνες που είναι χαμηλότερες μόνο από της Γαλλίας και της Φινλανδίας. 

Τι κάνει συνήθως ο πνιγμένος για να σωθεί από τον πνιγμό; Μα ως γνωστόν πιάνεται από τα μαλλιά του.
Τι κάνουν οι ελληνικές κυβερνήσεις στην εποχή των ευρω-μνημονίων (της καπιταλιστικής κρίσης); Φτιάχνουν “ζάππεια” και “προγράμματα της Θεσσαλονίκης” μέχρι να πάρουν την ψήφο του πόπολου για να ομολογήσουν μετά πως «ουδείς αναμάρτητος» και πως όταν υπόσχονταν σκίσιμο μνημονίων «είχαν αυταπάτες».
Τι κάνει το πόπολο για να βρει λύση εντός του “ευρωπαϊκού κεκτημένου”; Αποδέχεται ότι του τάξουν και καταπίνει ότι πρόχειρο το ταΐσουν.
Διάβαζα τις προάλλες στο fb ένα μήνυμα -με πολλά likes μάλιστα- που έβρισκε μια “λύση” στο δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας: δεν χρειάζεται να αυξηθούν οι φόροι, δεν χρειάζεται να μειωθούν οι δαπάνες («και η πίτα ολόκληρη και ο σκύλος χορτάτος» δηλαδή), αρκεί να περικοπούν οι δαπάνες για αποζημιώσεις και συντάξεις πολιτικών, δημοτικών αρχόντων, παρατρεχάμενων και διοικητών. Δυόμιση δισ. μηνιαίως κοστολογούσε αυτά τα έξοδα ο συντάκτης του μηνύματος. Ή ΤΡΙΑΝΤΑ δισ. ετησίως!
Και ο “πνιγμένος” πίστευε πώς «να, υπάρχει διέξοδος αλλά αυτοί οι 300 κοιτούν τα προνόμια τους και δεν βγάζουν τη χώρα από την κρίση». Όπως πίστευαν πολλοί αγανακτισμένοι -και πιστεύουν ακόμη- ότι τα 320 δισ. του χρέους –ή έστω το μεγαλύτερο μέρος από αυτά- τα έφαγαν οι πολιτικοί σε μίζες.
Η αντιπολίτευση, αυτή που ψήφισε το καλοκαίρι του 2015 το τρίτο μνημόνιο –το… αριστερό-, διατείνεται πως το πρόβλημα θα είχε λυθεί αν είχαμε κάνει μεταρρυθμίσεις και αν αντί για αυξήσεις σε φόρους κάναμε μείωση δαπανών. Όχι, αυτοί δεν μιλούν για περικοπές σε βουλευτικές αποζημιώσεις –πως θα ήταν δυνατόν άλλωστε- αλλά σε μείωση της “σπατάλης”. Το λέει ο Μητσοτάκης, το αναμασούν στα κανάλια τα στελέχη της ΝΔ, όπως, για παράδειγμα, ο Καράογλου:
«“Θωρούμε ότι το κράτος παραμένει σπάταλο και ότι υπάρχουν περιθώρια να γίνει εξοικονόμηση πόρων σε διάφορους κωδικούς”, είπε ο κ. Καράογλου ενώ χαρακτήρισε “προκλητική” την αύξηση στις αμοιβές των συνεργατών υπουργών. “Φέτος ο προϋπολογισμός του 2016 προβλέπει αύξηση κατά 156 εκ. ευρώ στους μισθούς και στις αμοιβές των συνεργατών των υπουργών. Θεωρούμε ότι αυτό είναι μια περιττή, μια προκλητική δαπάνη ειδικά σε μια περίοδο κρίσης”, είπε και επισήμανε ότι υπάρχει και μια σειρά άλλων τέτοιων κωδικών που αν “ξεψαχνιζόταν ένας προς έναν θα μπορούσαν να εξοικονομηθούν χρήματα”».
Το λέει ο επικεφαλής του Ποταμιού Σταύρος Θεοδωράκης:
«Η υπερφορολόγηση καταστρέφει την Ελλάδα και δεν υπάρχει άλλος δρόμος από το να κόψουμε τις σπατάλες […]
Η κυβέρνηση προσπαθεί να μας πείσει ότι δεν υπάρχει άλλη λύση από το φόρους, φόρους, φόρους. Η λύση όμως υπάρχει. Και εμείς το φωνάζουμε εδώ και αρκετούς μήνες: Η λύση είναι μία, να κόψουμε τις σπατάλες του κράτους».

Το λένε και όσοι προσπαθούν να δώσουν ελπίδα πως υπάρχει ζωή μέσα στα μνημόνια, πως δεν είναι το σύστημα λάθος αλλά πως εμείς δεν πίνουμε όλη τη δόση του φαρμάκου (κι ας αναγορεύει ο ΟΟΣΑ την Ελλάδα ως πρωτοπόρο στις “μεταρρυθμίσεις”).
---

1. ΛΙΓΗ ΘΕΩΡΙΑ

Τι είναι όμως αυτές οι “δημόσιες δαπάνες”; Πόσο έχουν περικοπεί και ποιες έχουν περικοπεί από τα μνημόνια;

Ας δούμε την απάντηση στο πρώτο ερώτημα όπως την “ψάρεψα” στο διαδίκτυο:
Δημόσιες δαπάνες (Government purchase) είναι οι δαπάνες για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών τις οποίες πραγματοποιούν η τοπική αυτοδιοίκηση και η κεντρική κυβέρνηση.
Οι δημόσιες δαπάνες  διακρίνονται σε δαπάνες για:
    αγαθά και υπηρεσίες, όπου περιλαμβάνουν τη δημόσια κατανάλωση και τις δημόσιες επενδύσεις.
    μεταβιβαστικές πληρωμές, όπου αποτελούνται από μεταβιβάσεις εισοδήματος (συντάξεις, κοινωνικές παροχές) και κεφαλαίου (π.χ. δάνεια για απόκτηση πρώτης κατοικίας και επιχειρηματικού παγίου κεφαλαίου).
Οι μεταβιβαστικές πληρωμές για συντάξεις δεν αποτελούν ευέλικτο μέσο δημοσιονομικής πολιτικής, ενώ τα επιδόματα ανεργίας αυξομειώνονται σύμφωνα με τον κύκλο ύφεση / ανάκαμψη της οικονομίας.
Αντίθετα, η χορήγηση δανείων για κατοικίες ενισχύει την οικονομική δραστηριότητα, όπως επίσης και οι εισοδηματικές μεταβιβάσεις προς τις ιδιωτικές επιχειρήσεις (κίνητρα χρηματοοικονομικά και φορολογικά) ενισχύουν σε περιόδους ύφεσης την επενδυτική δραστηριότητα και την απασχόληση.
Οι δημόσιες δαπάνες εμφανίζονται στον προϋπολογισμό κατά υπουργείο, αλλά συνολικά διακρίνονται σε δαπάνες:
    προσωπικού
    λειτουργικές
    αποδιδόμενες
    τόκων
    χρεολυσίων
    επενδύσεων
Καλή βέβαια η απάντηση αλλά μάλλον ανεπαρκής για την απάντηση στο δεύτερο ερώτημα. Θα προσπαθήσω μια λιγότερο επιστημονική παρέμβαση ξεκινώντας όμως από τα Δημόσια Έσοδα.  
Το κράτος (η κυβέρνηση) έχει έσοδα κυρίως από φόρους και δευτερευόντως έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις και κέρδη από τις Δημόσιες Επιχειρήσεις αλλά και έκτακτα έσοδα όπως επιστροφές κερδών από την ΕΚΤ, έσοδα από δημοπράτηση συχνοτήτων, εισροές από την ΕΕ και άλλα έσοδα μικρότερης σημασίας (ας τον ονομάσουμε Τομέα Εσόδων I).
Μια δεύτερη πηγή εσόδων είναι τα πάσης φύσεως έσοδα (κυρίως ασφαλιστικές εισφορές) των ασφαλιστικών Ταμείων (γενικότερα των ΟΚΑ) -Τομέας Εσόδων II.
Μια τρίτη πηγή εσόδων είναι τα έσοδα από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) -Τομέας Εσόδων IΙI.
 
Ας πάμε τώρα στις Δημόσιες Δαπάνες αντικρύζοντάς τις με τους Τομείς Εσόδων.
Από τα Έσοδα του Τομέα I η κυβέρνηση πρέπει να πληρώσει:
α) τους μισθούς/συντάξεις και τα λειτουργικά έξοδα της ίδιας και των Υπουργείων –Τομέας Δαπανών Ια
β) τους μισθούς/συντάξεις και τα λειτουργικά έξοδα του “βαθέος κράτους” (δλδ υπουργεία Άμυνας, Προστασίας του Πολίτη και Δικαιοσύνης) –Τομέας Δαπανών Ιβ
γ) τους μισθούς/συντάξεις και τα λειτουργικά έξοδα των ΟΤΑ –Τομέας Δαπανών Ιγ
δ) τους μισθούς/συντάξεις και τα λειτουργικά έξοδα της Δημόσιας Υγείας και Δημόσιας Παιδείας –Τομέας Δαπανών Ιδ (βάζω χωριστά αυτές τις δαπάνες διότι θα μπορούσαν κάλλιστα να μην παρέχονται από το κράτος)
ε) τις επιχορηγήσεις σε διάφορες Επιχειρήσεις (Δημόσιες αλλά και Ιδιωτικές) ώστε να κάνουν “κοινωνική πολιτική” και τις καταπτώσεις εγγυήσεων του Δημοσίου –Τομέας Δαπανών Ιε
στ) τους τόκους των δανείων –Τομέας Δαπανών Ιστ
Η δεύτερη κατηγορία δαπανών είναι οι συντάξεις, τα προνοιακά επιδόματα και οι πληρωμές που πρέπει να κάνουν οι ΟΚΑ για την υγειονομική περίθαλψη των ασφαλισμένων τους –Τομέας Δαπανών ΙΙ.
Εκείνο που πρέπει εδώ να σημειώσουμε είναι πως επειδή τα έσοδα των ΟΚΑ δεν αρκούν να καλύψουν τις δαπάνες τους, ένα μέρος του Τομέα Εσόδων Ι πρέπει να καλύψει και τα ελλείμματα των ΟΚΑΤομέας δαπανών Ιε.  
Η τρίτη κατηγορία δαπανών είναι οι δαπάνες του ΠΔΕ –Τομέας Δαπανών ΙΙΙ
Σχηματικά, Δημόσια Έσοδα και Δημόσιες Δαπάνες:

2. ΕΙΝΑΙ ΥΨΗΛΑ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΣΟΔΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;

Όπως είχαμε δείξει σε προηγούμενο άρθρο η Ελλάδα ήταν –προ κρίσης- από τις ευρωπαϊκές χώρες με τα χαμηλότερα φορολογικά έσοδα. Μετά την εφαρμογή των μνημονίων και μέχρι το 2013, παρά την αύξηση των φορολογικών συντελεστών, η Ελλάδα βρισκόταν ακόμη κάτω από τον ευρωπαϊκό μ.ο. τόσο ως προς τα φορολογικά όσο και ως προς τα συνολικά Δημόσια έσοδα(!!). Το 2013 βρέθηκε στην 17η θέση σε σύνολο 30 χωρών στα συνολικά Δημόσια Έσοδα %ΑΕΠ (ο Πίνακας από EUROSTAT, Taxation Trends in the European Union, 2015 editionEL: Ελλάδα, EU: ΕΕ).


Σήμερα τα δημόσια έσοδα έχουν ανέλθει πλέον στον ευρωπαϊκό μ.ο. (με μεγάλο κόστος όμως για τα μεσαία και υψηλά εισδήματα και όσους δεν μπορούν να παραοικονομήσουν).

3. ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ

3α Που πηγαίνουν οι φόροι; (στοιχεία EUROSTAT 2014)
Εξετάζοντας απομονωμένα τα φορολογικά έσοδα από το σύνολο των εσόδων και βλέποντας τις Δαπάνες του Τομέα Ι που πληρώνονται από τους φόρους διαπιστώνουμε τέσσερα πράγματα:
α) Από το 2009 μέχρι το 2014 τα φορολογικά έσοδα μειώθηκαν κατά 7% (με μείωση του ΑΕΠ κατά 25%).
β) Στο ίδιο διάστημα οι μισθοί και οι συντάξεις των ΔΥ μειώθηκαν κατά 27%. Στην πραγματικότητα, οι μειώσεις είναι ακόμη μεγαλύτερες διότι τα ποσά που αναγράφονται στον προϋπολογισμό είναι τα μικτά. Όμως από το 2009 μέχρι το 2014 οι κρατήσεις (φόροι και ασφ/κές εισφορές) έχουν αυξηθεί από το 21% στο 30% επί των (μικτών) ποσών που φαίνονται στον προϋπολογισμό. Επιπλέον, στις μεσαίες και υψηλές συντάξεις έχουν επιβληθεί “μνημονιακές” κρατήσεις οι οποίες ξεπερνούν το 20% (βλ. παρακάτω Πίνακα “κρυφών” κρατήσεων επί των συντάξεων). Συνολικά οι “καθαροί” μισθοί και οι συντάξεις ΔΥ έχουν μειωθεί περισσότερο από 35%.
Από το 2014 και μέχρι σήμερα οι μικτοί μισθοί των πολιτικών ΔΥ ανέρχονται στα ~8,5 δισ. ή μετά από φόρους (άμεσους και έμμεσους) και ασφ/κές κρατήσεις, οι “καθαροί” μισθοί ανέρχονται το πολύ στα 4,5 δισ.[1] Από αυτά τα 4,5 δισ. το μεγαλύτερο κομμάτι κατευθύνεται στους μισθούς των τομέων Παιδείας και Υγείας.
γ) Οι λειτουργικές δαπάνες του κράτους (από γραφική ύλη μέχρι τα… χημικά που ρίχνουν τα ΜΑΤ στους διαδηλωτές) από το 2009 μέχρι το 2014 είχαν μειωθεί κατά 46%.
δ) Οι μόνες δαπάνες που μέχρι το 2014 είχαν μειωθεί λιγότερο από το ποσοστό της ύφεσης ήταν οι ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ στα ασφ/κά Ταμεία του ΙΤ (Τομέας Δαπανών Ιε). Είναι εντυπωσιακό αλλά συμβαίνει πραγματικά: αφού τα έσοδα των ΟΚΑ δεν επαρκούν, το 35% των φόρων πήγαινε για να συμπληρώσει τις συντάξεις, τα προνοιακά επιδόματα (ανεργίας, πετρελαίου θέρμανσης, ΕΚΑΣ κλπ) και την υγειονομική περίθαλψη των άνεργων, των άεργων, των χαμηλοσυνταξιούχων, των χαμηλόμισθων (και των φοροφυγάδων) του ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ Τομέα –δλδ υπέρ αυτών που κατά τεκμήριο συνεισφέρουν τα λιγότερα στον κρατικό κορβανά.

3β. Δεν έχουν μειωθεί οι Δημόσιες δαπάνες;
Ερχόμαστε τώρα στο σύνολο των Δημοσίων Δαπανών (Τομείς Δαπανών Ι+ΙΙ+ΙΙΙ). Θα καταφύγω σε δυο αποσπάσματα άρθρων που αντικρούουν με συγκεκριμένους αριθμούς των πυρήνα του “επιχειρήματος” που προσπαθεί να αιτιολογήσει την αιτία των μνημονιακών αποτυχιών στη μη μείωση δαπανών.
1. «Έχει αποκτήσει σημαντικά ερείσματα η επιχειρηματολογία “περικοπή κρατικών δαπανών έναντι νέας φορολόγησης” που διατυπώνουν αρκετοί –επισήμως και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης- με αφορμή το μείγμα του πακέτου των 5,4 δισ. που συμφώνησε η κυβέρνηση με τους θεσμούς εν όψει της αξιολόγησης. […] Ας ρίξουμε μια ματιά στους αριθμούς:
Με βάση τα στοιχεία του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, το 2015 το σύνολο των πρωτογενών κρατικών δαπανών ανήλθε στα 70,8 δισ., […]
Το σύνολο των κρατικών δαπανών το 2009 –το τελευταίο έτος πριν από το πρώτο μνημόνιο και μεσούσης της παγκόσμιας κρίσης- ανήλθε στα 113 δισ.
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η δαπάνη για το κράτος μειώθηκε σε έξι χρόνια κατά περίπου 42 δισ., ποσό που κατά το μεγαλύτερο μέρος του αφορά τις φαραωνικές μειώσεις μισθών και συντάξεων».  
Σεραφείμ Κοτρώτσος, “Το σπάταλο κράτος. Και μετά;” Εφημερίδα Επένδυση 29/4/2016
 
2. «Η δημόσια δαπάνη για επενδύσεις [ΠΔΕ] περιορίστηκε στο ήμισυ, κατά 7 δισ. ευρώ, αφήνοντας "μετέωρα" ή χρονοκαθυστερώντας πολλά αμιγώς εθνικά έργα.
[…]
Η δημοσιονομική προσαρμογή βασίζεται στην τελική καταναλωτική δαπάνη του ∆ημοσίου, που μειώθηκε κατά 15,3 δισ. ευρώ. Όσο για τα τσουνάμι φόρων, δεν απέδωσαν, αφού η κρίση μείωσε έσοδα, κερδοφορία, εισοδήματα και δυνατότητα πληρωμής των υποχρεώσεων: τα έσοδα γενικής κυβέρνησης αναμένονται και το 2016 μειωμένα σε 77 δισ. ευρώ, έναντι 93,1 δισ. ευρώ προ κρίσης (απώλεια 16,1 δισ. ευρώ). Μεγάλο μέρος της μείωσης προέρχεται από τα έσοδα άμεσης φορολογίας: υπολογίζονται το 2016 σε 15,1 δισ. ευρώ, από 19,6 δισ. ευρώ προ κρίσης, δηλαδή μειωμένα κατά 4,5 δισ. ευρώ. Αλλά και τα έσοδα των φορέων κοινωνικής ασφάλισης υπολογίζονται το 2016 σε 19,2 δισ. ευρώ, έναντι 26 δισ. ευρώ προ κρίσης (κατά 6,8 δισ. ευρώ λιγότερα)».

3γ. Μήπως όμως οι Δημόσιες δαπάνες, παρά την μείωσή τους εξακολουθούν να είναι υψηλές;
Ερχόμαστε τώρα σε ένα τελευταίο ενδεχόμενο: μπορεί οι Δημόσιες δαπάνες να μειώθηκαν από το 2009 αλλά μήπως είναι υψηλές για ευρωπαϊκή χώρα; Προτιμώ να απαντήσω με βάση τα στοιχεία της EUROSTAT για τις Δημόσιες δαπάνες του 2014 αλλά ανά κατηγορία.[2] Για να δούμε που έχουμε υψηλές (πάνω από τον ευρωπαϊκό μ.ο.) και που έχουμε χαμηλές (κάτω από τον ευρωπαϊκό μ.ο.) δαπάνες.

Τα συμπεράσματα βγαίνουν πολύ εύκολα:
Όπως και στην προ κρίσης περίοδο (βλέπε εδώ), η χρεοκοπημένη Ελλάδα
- παραμένει πρωταθλήτρια στις δαπάνες “βαθέος κράτους” (Defence, Public order and safety, στήλες 2+3) και τόκων (στήλη 1α)!
- έχει δαπάνες για Παιδεία+Υγεία+Διοίκηση+ΠΔΕ πολύ κάτω από τον ευρωπαϊκό μ.ο. (στήλη 1-1α+4)
- έχει κοινωνικές δαπάνες στον ευρωπαϊκό μ.ο. (social protection, στήλη 5)

4. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ
Όπως είδαμε, οι κοινωνικές δαπάνες (συντάξεις+πρόνοια) είναι στον ευρωπαϊκό μ.ο. –ως ποσοστό του ΑΕΠ- αλλά, όπως αποδεικνύεται οι δαπάνες αυτές επιβαρύνουν ιδιαίτερα τα μεσαία και υψηλά εισοδήματα που κυρίως επιφορτίζονται με την χρηματοδότησή τους. Μπορεί να ακούγεται συχνά ότι «το κράτος είναι συνεταίρος στην τσέπη μας» αλλά η αλήθεια είναι πως δυσανάλογα μεγάλο μέρος των κρατικών εσόδων (=φόροι + ασφ/κές εισφορές) δεν καταλήγει στο κράτος αλλά στις κοινωνικές δαπάνες του ΙΤ. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα 100€ του κόστους ενός μισθωτού (μικτός μισθός+εργοδοτικές εισφορές) τα 40€ καταλήγουν σε συντάξεις (ΙΚΑ, ΟΓΑ, ΟΑΕΕ, ΝΑΤ κλπ), την υγειονομική περίθαλψη και προνοιακά επιδόματα (ανεργίας, θέρμανσης, ΕΚΑΣ κλπ) του ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ Τομέα αφού, πέρα από τις ασφ/κές εισφορές που ανέρχονται στο 33% τού μισθολογικού κόστους, στις κοινωνικές δαπάνες καταλήγει και το 1/3 των φόρων. Για τού λόγου το αληθές στο άρθρο τής Καθημερινής (εδώ) και στην περίπτωση μισθωτού με ετήσιο μισθολογικό κόστος 26.262€, οι άμεσες ασφ/κές κρατήσεις ανέρχονται στα 8.665€ ενώ οι φόροι περίπου στα 5.600€ (2.100€ ΦΜΥ, 500€ ΕΝΦΙΑ, 3.000€ έμμεσοι φόροι). Τελικά στο ασφαλιστικό σύστημα του ΙΤ καταλήγουν τα 10.500€ (=8.665+5600/3) και στη λειτουργία τού κράτους τα 3.700€ (=2x5.600/3). (Ένα ακόμη δυστύχημα είναι ότι οι τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών του ΙΤ είναι σε απελπιστικά υψηλά επίπεδα για το εισόδημα τού μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού: τιμές Βρυξελλών και εισοδήματα Βαλκανίων).
Είναι προφανές, όπως λέει ο Σ. Ρομπόλης, ότι «[μ]ια χώρα όπως η Ελλάδα, με 4.740.000 άτομα εργατικό δυναμικό, 3.500.000 άτομα στην απασχόληση, 1.240.000 άτομα στην ανεργία και 2.650.000 άτομα στη σύνταξη, δεν μπορεί να προσδοκά ούτε αποκατάσταση των σοβαρών ανισορροπιών στη βιωσιμότητα και κοινωνική αποτελεσματικότητα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης ούτε ανάταξη του κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού». (συγκριτικά στοιχεία για την απασχόληση στην Ελλάδα και την ΕΕ εδώ)


5. ΟΙ… ΚΑΡΑΝΙΚΕΣ
Κατ’ αρχήν, ποιοι είναι αυτοί οι μετακλητοί υπάλληλοι για τους οποίους γίνεται ιδιαίτερος ντόρος; Είναι υπάλληλοι που εργάζονται δίπλα σε πολιτικούς (βουλευτές, Γενικούς Γραμματείς, υπουργούς, δημάρχους) και προφανώς πρέπει να είναι της απόλυτης εμπιστοσύνης τους. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προσλαμβάνονται όχι με διαγωνισμούς (όπως οι υπόλοιποι ΔΥ) αλλά με βάση την εμπιστοσύνη του πολιτικού που τους προσλαμβάνει. Ταυτοχρόνως όμως προβλέπεται πως οι μετακλητοί δεν είναι μόνιμοι αλλά απολύονται «αυτοδικαίως» μόλις αποχωρήσει ο πολιτικός που τους προσέλαβε. Τόσο ο αριθμός τους όσο και τα τυπικά τους προσόντα και οι μισθοί τους προβλέπονται στο Π.Δ. 63/2005 (ΦΕΚ 38Α). Χοντρικά, ο αριθμός τους ανέρχεται στα 2-2,5 χιλ. άτομα και το καθαρό κόστος τους (μετά τις ασφ/κές κρατήσεις και τους φόρους) πρέπει να είναι της τάξης των 25 εκατ. ετησίως.
Πέρα από την προφανή αναγκαιότητα των μετακλητών υπαλλήλων για τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος (ιδιαιτέρως των ειδικών συνεργατών και των συμβούλων που ως επί το πλείστον είναι νομικοί και οικονομολόγοι) γίνεται φανερό ότι και μόνο η αναφορά στο κόστος τους (για την πληρωμή τους αντιστοιχούν 2,5€(!) ανά έτος για κάθε κάτοικο της χώρας) αποτελεί ύψιστο λαϊκισμό και ανοησία.    

6. ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΝΗΜΟΝΙΑΚΕΣ ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ
Τόσο η κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση έχουν η καθεμία την δική τους αφήγηση αλλά τα πράγματα θα εξακολουθήσουν να είναι πολύ δύσκολα για τα επόμενα (πολλά) χρόνια εφόσον πρώτη προτεραιότητα της χώρας θα παραμένει η εξυπηρέτηση του χρέους. Η πληρωμή των τόκων απαιτεί υψηλά πλεονάσματα άρα αφενός χρειάζονται υψηλά δημόσια έσοδα και αφετέρου περαιτέρω μείωση των δαπανών. Αυτά με τη σειρά τους θα παρατείνουν την υπανάπτυξη σε μια οικονομία που όχι μόνο έχει συρρικνωθεί αλλά έχει μετατραπεί σε προσάρτημα της ευρωπαϊκής οικονομίας με στρεβλή δομή (μικρός δευτερογενής τομέας/υδροκέφαλος τριτογενής, απουσία παραγωγής/εκτεταμένος μεταπρατισμός, ασύνδετοι τομείς της οικονομίας, χαμηλή παραγωγικότητα, έξαρση της παραοικονομίας), με δυσκολία στη χρηματοδότηση, με εισαγόμενη ακρίβεια, με έλλειψη νομισματικής και δημοσιονομικής ελευθερίας.
Το μόνο που θα μένει στην πολιτική ελίτ του τόπου θα είναι η διαχείριση της φτώχειας της λαϊκής πλειοψηφίας και τα φτηνά συστημικά ψέματα που προσπαθούν να κρύψουν την πραγματική αιτία των προβλημάτων.

7. ΚΡΥΜΜΕΝΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ…
Σε μια κρίση ειλικρίνειας ο “κομμουνιστής” Κατρούγκαλος ομολόγησε ότι ακολουθεί σφαγή των συντάξεων (για να πληρωθεί το χρέος και οι τόκοι –συμπληρώνω εγώ): 
«Κατατίθεται αύριο στην αρμόδια επιτροπή της βουλής το ασφαλιστικό νομοσχέδιο, προκειμένου να ψηφιστεί στην ολομέλεια μετά το Πάσχα.
Ο Γιώργος Κατρούγκαλος εκτιμά ότι θα περάσει από τη βουλή χωρίς να χρειαστεί ψήφος από άλλο κόμμα.
Κληθείς να σχολιάσει τη δήλωση στελέχους της ΕΕ ότι υπάρχει απόσταση στο θέμα του ασφαλιστικού, είπε ότι «η δική μου εικόνα είναι τελείως διαφορετική».
Εμφανίστηκε ανοιχτός στην πιθανότητα κάποιων βελτιώσεων στο νομοσχέδιο, όχι όμως σε άλλες μειώσεις συντάξεων ενώ χαρακτήρισε παρανοϊκό το θόρυβο που ξέσπασε για τους βουλευτές, δήλωσε ότι από το 2012 και μετά οι βουλευτές παίρνουν συντάξεις από τα Ταμεία τους.
Ο υπουργός υπολογίζει ότι η εισπραξιμότητα των εισφορών με το νέο ασφαλιστικό θα ανέλθει στο 65%. Αρχικά το σύνολο της συνταξιοδοτικής δαπάνης θα είναι στο 16% του ΑΕΠ από 17% σήμερα, ενώ στην ωρίμανση του νέου μοντέλου η δαπάνη θα πέσει στο 7%».
Ο Κυρ. Μητσοτάκης, που τάζει μειώσεις φόρων (όχι βεβαίως μειώσεις φόρων των μισθωτών) αφήνει να του ξεφύγει τι σημαίνει «μειώσεις δαπανών» για τη ΝΔ:
«Με δεδομένο ότι ο ετήσιος εισπρακτικός στόχος του ΕΝΦΙΑ ανέρχεται για την ώρα σε 2,65 δισεκατομμύρια ευρώ, η μείωση που προτείνει ο πρόεδρος της ΝΔ αναλογεί σε σχεδόν 800 εκατομμύρια ευρώ.
Πιστεύετε πραγματικά ότι σήμερα δεν μπορούν να βρεθούν από εξοικονόμηση δαπανών 700 με 800 εκατομμύρια;” διερωτήθηκε ο πρόεδρος της ΝΔ, διευκρινίζοντας όμως ότι όταν μιλά για εξοικονόμηση πόρων εστιάζει στην αποτελεσματικότητα του Δημοσίου, παρά σε τυφλές περικοπές.
Εξοικονόμηση “σημαίνει καλύτερη τήρηση των προϋπολογισμών, σημαίνει αποτελεσματικότερη διαχείριση του δημόσιου χρήματος, σημαίνει εξορθολογισμός
[sic], παραδείγματος χάριν, στις δαπάνες, στην υγεία, στην παιδεία”, είπε».

… ΚΑΙ ΨΕΜΜΑΤΑ
Ο γνωστός μας Στ. Μάνος για να επιβεβαιώσει την συστημική ερμηνεία της κρίσης και τον μύθο του “μεγάλου κράτους” κάνει την απλή λαθροχειρία: πηγαίνει στο έτος 2015 και καταγράφει το ύψος των δημοσίων δαπανών. Η καταγραφή αυτή παρουσιάζει τις δημόσιες δαπάνες σε πολύ υψηλά επίπεδα (και αυτό είναι αληθές). Και ο Μάνος βρίσκει την ευκαιρία να σπεκουλάρει:
«Τα στοιχεία του ΟΟΣΑ για το 2015 είναι αποκαλυπτικά. Από το συνολικό μας εθνικό εισόδημα το κράτος διαχειρίζεται το 55,2%. Το τρίτο μεγαλύτερο ποσοστό παγκοσμίως. Το πώς ξοδεύει το 55,2% δεν μας ρωτάει, περιορίζεται να μας ξεζουμίζει σε φόρους προκειμένου να μπορεί να πληρώνει. Είναι χρήσιμο ένα μέτρο σύγκρισης: Πορτογαλία 48,3%, Ισπανία 43,6%, Μεγάλη Βρετανία 42,4%, Εσθονία 40,1%, Ισραήλ 39,7%, Ελβετία 33,5%».

Οι συνειρμοί λοιπόν είναι εύκολοι: δαπανούμε πάρα πολλά χρήματα για το κράτος. Τι είναι όμως το κράτος; Οι… ΔΥ. Άρα αν μειωθούν οι μισθοί και οι συντάξεις θα σταματήσει η υπερφορολόγηση και η σπατάλη οικονομικών πόρων. Απόλυτο ψέμα… Και το 2015, όπως και το 2014, οι δαπάνες για κοινωνικές δαπάνες είναι στον ευρωπαϊκό μ.ο. Οι δαπάνες για Διοίκηση+Παιδεία+Υγεία+ΠΔΕ είναι κάτω από τον μ.ο. Που οφείλονται λοιπόν οι μεγάλες δημόσιες δαπάνες; Μα πάλι στους τόκους, πάλι στο πανάκριβο “βαθύ κράτος” και, επιπλέον, στην δαπάνη διάσωσης των Τραπεζών (δαπάνη που δεν υπήρχε το 2014). Τόσο απλά ο Μάνος αναποδογυρίζει την πραγματικότητα…    



8. ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΑΝ;
Γνωστό το ερώτημα που διατυπώνεται σε όποιον τολμά να αμφισβητήσει τις "επιτυχίες" του μνημονιακού προγράμματος. Γνωστή και η απάντηση: μα δεν κάναμε αρκετές “μεταρρυθμίσεις” όπως οι υπόλοιπες χώρες (αν και τα πραγματικά μεγέθη τού επιτεύγματος των υπόλοιπων PIIGS θα φανούν στην επόμενη ύφεση)! Κι όμως η αλήθεια είναι εντελώς η αντίθετη: η Ελλάδα ήδη από το 2014 είναι πρωταθλήτρια στις “μεταρρυθμίσεις”. Το δημοσίευσε ο ΟΟΣΑ, το αναπαρήγαγε κι ο Κλ. Ρένγκλινγκ:
«Τον τίτλο “παγκόσμιος πρωταθλητής των μεταρρυθμίσεων” έδωσε στην Ελλάδα ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (ESM/EFSF), που είναι υπεύθυνος για τον δανεισμό της χώρας, Κλάους Ρέγκλινγκ, σε ξένους δημοσιογράφους, ανάμεσά τους και η “Κ” στα γραφεία του Οργανισμού στο Λουξεμβούργο. Ο κ. Ρέγκλινγκ ξεκίνησε την παρουσίαση της ευρωπαϊκής οικονομίας με τη λίστα των χωρών του ΟΟΣΑ και την πρόοδο που έχουν κάνει στις μεταρρυθμίσεις τους. Εκεί την πρώτη θέση, τόνισε, κατέχει η Ελλάδα…»
Προσφάτως μας παρουσιάστηκε και η Κύπρος ως παράδειγμα ξεπεράσματος της κρίσης μέσω μείωσης δημοσίων δαπανών. Είναι όμως έτσι;
Κατ’ αρχήν η Κύπρος εφάρμοσε αμέσως capital control και κούρεψε τις ΥΨΗΛΕΣ καταθέσεις. Οι δικές μας κυβερνήσεις αφενός άφησαν να κάνουν φτερά 120 δισ. καταθέσεων. Αφετέρου αύξησαν το δημόσιο χρέος κατά 50 δισ. για να διασώσουν τις Τράπεζες (και να τις δωρίσουν τελικά σε ιδιωτικά συμφέροντα).
Ποιος όμως μείωσε τις δαπάνες; Στην παρακάτω εικόνα φαίνονται οι δημόσιες δαπάνες του ΥπΟικ της Κύπρου (όπως μπορεί κανείς να τις βρει στην ιστοσελίδα του ΥπΟικ της Κύπρου):


Από το 2012 μέχρι το 2015 οι πρωτογενείς δαπάνες του κυπριακού προϋπολογισμού μειώθηκαν κατά 8,6%. Πόσο μειώθηκαν στην Ελλάδα από το 2009 μέχρι το 2014; Μα, όπως φαίνεται και από την σχετική εικόνα στην παράγραφο 3 (ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ…), οι πρωτογενείς δαπάνες του προϋπολογισμού στην Ελλάδα μειώθηκαν κατά 27,2%(!): από 59,1 δισ το 2009 σε 43 δισ το 2014 (και ακόμη μειώνονται).  Ειδικότερα:
-27,2% στις δαπάνες για μισθούς+συντάξεις ΔΥ (οι μειώσεις στις καθαρούς μισθούς ήταν περίπου 40% λόγω τής αύξησης των κρατήσεων),
-46% στις λειτουργικές δαπάνες
και (μόνο) -16,5% στις επιχορηγήσεις των ασφ/κών Ταμείων τού ΙΤ.
Πρωταθλητές λοιπόν στις “μεταρρυθμίσεις”, πρωταθλητές και στις μειώσεις δαπανών. Μήπως τελικά αυτά τα επιτεύγματα πληρώνουμε ακόμη;

[1]. «Στο τεχνικό μνημόνιο αναφέρεται ότι η περικοπή μισθών [των ΔΥ] έχει απώλειες 45%, δλδ για κάθε 1 ευρώ που περικόπτεται η καθαρή απόδοση στο κράτος είναι 0,55€, αφού τα 0,45€ είναι η απώλεια από την μείωση των φόρων που αναλογούν στα χαμηλότερα εισοδήματα, αλλά και από τη μείωση της κατανάλωσης.
Η περικοπή συντάξεων έχει απώλειες 15% για το κράτος, λόγω των μειωμένων εσόδων για τα ασφαλιστικά ταμεία, της μειωμένης φοροδοτικής ικανότητας και της μείωσης της κατανάλωσης, ενώ η περικοπή καταναλωτικών δαπανών του Δημοσίου έχει απώλειες 19,3% από έμμεσους φόρους».
Εφημ. Επενδυτής 9-10/7/2016
[2]. Δημόσιες δαπάνες ανά κατηγορία (2015)





Παραοικονομία και φοροδιαφυγή

  «Θα σας πω ένα νούμερο, απλώς τροφή για σκέψη. Τα εισοδήματα τα οποία δηλώνουμε, είναι 80 δισεκατομμύρια [στοιχεία ΑΑΔΕ για το 2021]...