Για τον βαθύ λαϊκισμό του «αντιλαϊκισμού»

Από την «άνοδο του λαϊκισμού στην Ευρώπη και στον κόσμο» μέχρι τον ελλαδικό θρυλούμενο «εθνολαϊκισμό», παρατηρούμε ότι εσχάτως η έννοια του λαϊκισμού είναι εξεχόντως en vogue στις πολιτικές αναλύσεις: έχει καταλήξει να αποτελεί το κυρίως όργανο και εργαλείο πολιτικής ανάλυσης και διάγνωσης στα mainstream, αποδεκτά, «σοβαρά» κανάλια πληροφόρησης και συσχηματισμού του δημοσίου λόγου. Εδώ θα προσπαθήσω να καταδείξω το γιατί αυτός ο περιρρέων «αντιλαϊκισμός» είναι (α) βαθύτατα αντι-πολιτικός, (β) δόλια προπαγανδιστικός, και (γ)... εν τέλει, εντελώς λαϊκιστικός.

Κάθε φορά που ο «λαϊκισμός» του αντιπάλου καθίσταται αντικείμενο επίκλησης, κατ' ουσίαν εκδιπλώνεται υπορρήτως η εξής αφήγηση: η θέση του αντιπάλου είναι «λαϊκιστική» διότι χαϊδεύει αφτιά, βασίζεται σε ψεύδη ή μισές αλήθειες και αποκρύβει τα δεδομένα, δομείται πάνω σε μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Αυτό που καθιστά την θέση ή την συμπεριφορά του αντιπάλου «λαϊκιστική» είναι ακριβώς το γεγονός πως αρνείται την αδιαμφισβήτητη αλήθεια της δικής μου πολιτικής πρότασης --δηλαδή, την «πραγματικότητα». Η πολιτική μου θέση δεν είναι μία από τις πολλές ενδεχόμενες πολιτικές θέσεις, την οποία εγώ προκρίνω έναντι των υπολοίπων, δεν είναι ένα «δέον γενέσθαι» ανάμεσα σε άλλα αντιπροτεινόμενα, όχι: η δική μου πολιτική θέση είναι η μόνη σοβαρή, εφαρμόσιμη, «ορθολογική», μετριοπαθής πρόταση. Η δική μου πολιτική τοποθέτηση είναι η πραγματικότητα: αντιτιθέμενες πολιτικές προτάσεις αποτελούν άρνηση ή διαστρέβλωση της πραγματικότητας, ακριβώς επειδή αντιτίθενται στην δική μου--και μόνη--θέση. Αποτελούν λαϊκισμό.

Φυσικά, το παραπάνω αφήγημα δεν αποτελεί απλώς το τέλος της πολιτικής, αλλά την βίαιη θανάτωσή της: τη δολοφονία της. Αν η πολιτική είναι η πάλη για την εφαρμογή διαφορετικών προτάσεων ως προς το συλλογικώς δέον γενέσθαι, αν η πολιτική είναι η μάχη για το τί τελικά θα γίνει, τότε το discourse της συστηματικής καταγγελίας του λαϊκισμού επιχειρεί ακριβώς να εισαγάγει μια απο-πολιτικοποιημένη πολιτική, όπου το παιχνίδι είναι σικέ: το δέον γενέσθαι, καθώς και το τί τελικά θα γίνει, δεν είναι διαμφισβητούμενο: There Is No Alternative, και η μόνη πολιτική είναι η σώφρων παραδοχή αυτής της πραγματικότητας και η υλοποίηση της TINA με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο. Οι άλλες πολιτικές προτάσεις δεν είναι άλλες πολιτικές προτάσεις: είναι απλώς ένα ψέμα, απλώς μια άρνηση της πραγματικότητας, απλώς μια δημαγωγία που παριστάνει πως αγνοεί τα δεδομένα. Το πολιτικό πεδίο γίνεται απλώς ο χώρος της εφαρμογής του... πεπρωμένου, και της εξουδετέρωσης των λαϊκιστικών οχλήσεων σε αυτό.

Η σκηνοθετική ανατροπή στο παραπάνω είναι, προφανώς, ότι ο ίδιος ο αντι-λαϊκισμός είναι βαθύτατα λαϊκιστικός, ότι ο ίδιος ο αντι-λαϊκισμός είναι η πεμπτουσία του λαϊκισμού: είναι η κατ' εξοχήν βασισμένη σε ψεύδη και ανακρίβειες αφήγηση, η κατ' εξοχήν προσπάθεια αποπροσανατολισμού του αποδέκτη από την ανάλυση των δεδομένων, η κατ' εξοχήν άρνηση της πραγματικότητας--η οποία πραγματικότητα είναι ότι η πολιτική, τελικά, υφίσταται, κάτι που αποδεικνύεται πρώτα-πρώτα από την ίδια την ανάγκη να παρελάσει με κόπο και πολύ χαμένο μελάνι η προπαγανδιστική πολεμική μηχανή του μαχόμενου αντιλαϊκισμού. Συχνά, τα ψεύδη του αντιλαϊκισμού είναι τόσο χονδροειδή, που θα γελούσε ακόμα και ο πλέον άδολος λαϊκιστής: επί παραδείγματι, ο «σημαιοφόρος ενάντια στον λαϊκισμό και τον ανορθολογισμό» Νίκος Δήμου έχει συμπεριλάβει σε άρθρο του το κωμικό ψευδολόγημα ότι, περίπου, «η ακίνητη περιουσία του Παναγίου Τάφου μόνο στην Ελλάδα επαρκεί για να αποπληρωθεί το Δημόσιο Χρέος» (ξαναδιαβάστε την πρόταση). Φυσικά, αυτό γίνεται αυτομάτως πηγή παραπομπής για άλλους επίδοξους αντιλαϊκιστές, αφού «το στοιχείο παρέθεσε ο Νίκος Δήμου [ή ο τάδε, ή ο δείνα, ή ή ή]»--είναι δυνατόν η αυθεντία μας απλώς να ψεύδεται ασυστόλως, συνειδητά, χονδροειδώς και κωμικώ τω τρόπω; Ορθολογισμός από τα Lidl.

Μία από τις πρώτες σχετικά πρόσφατες απόπειρες προπαγάνδας στον ελλαδικό χώρο, η οποία δεν «έπιασε» αρκετά, ήταν η προσπάθεια υφαρπαγής και αποκλειστικής χρήσης της «κοινής λογικής». «Αυτό δεν είναι μία πίπα» (Ceci n'est pas une pipe), και κάποιες πολιτικές προτάσεις δεν είναι... πολιτικές προτάσεις, με συγκεκριμένο χρώμα και ιδεολογικό υπόβαθρο: είναι, απλώς, «κοινή λογική». Τα στοιχειώδη. Η επανάσταση του αυτονόητου, αντίσταση στο οποίο θα μπορούσε να έχει μόνο ένας τρελλός, ένας ηλίθιος, ή ένας απατεώνας-λαϊκιστής. Ήδη από αρκετά νωρίς ένιοι τινές δημοσιογράφοι θα αυτοπροσδιοριστούν πολιτικά απλώς με τον εξής τρόπο: «είμαι ένας κοινηλογικάριος». Ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η συγκεκριμένη λαθροχειρία, η «κοινή λογική» αποτελεί απόδοση του αγγλοσαξωνικού «common sense». Βέβαια, το common sense/public sense σημαίνει όλως άλλα (και ευχαριστώ τον Γιώργο Σιβρίδη για την παρατήρηση): στις πρώτες χρήσεις της σήμαινε «our Determination to be pleased with the Happiness of others, and to be uneasy at their Misery; this is found in some degree in all men» (Francis Hutcheson). Τελικά, η έννοια που εργαλειακά κακομεταφράζουν δεν σημαίνει τόσο «κοινή λογική», όσο «έγνοια για το κοινό καλό», σε αντίθεση με το ατομικό καλό (βλ. και το κείμενο του Shaftesbury, Sensus Communis). Καμία σχέση!

Μία από τις πλέον έσχατες απόπειρες είναι ανάδυση της απίθανης λέξης «εθνολαϊκισμός». Ναι, στην διεθνή βιβλιογραφία πολιτικής επιστήμης υφίσταται ο όρος national populism: όμως, αυτός ο όρος δεν έχει απολύτως καμμία σχέση με ό,τι επιχειρήθηκε να σπιλωθεί εδώ ως «εθνολαϊκισμός». Εδώ επιχειρήθηκε να πλαστουργηθεί ένας όρος-λοιδωρία, ώστε να αποτραπεί η πολιτική ταύτιση του οποιουδήποτε με τον λοιδωρούμενο. Έτσι, o prêt-à- porter όρος «λαϊκισμός» εφαρμόστηκε στην ριζοσπαστική αριστερά του Αλέξη Τσίπρα (contradictio in terminis το τελευταίο), η οποία λόγω της συνεργασίας της με τους «εθνικόφρονες» ΑΝΕΛ απέκτησε το πρόθεμα «εθνο-», με την ελπίδα πως αυτό θα καταστήσει το σχήμα αντιπαθητικό στους διεθνιστές αριστερούς, υπενθυμίζοντάς τους την απεχθή γι' αυτούς συμμαχία--ή, τέλος πάντων, αυτός ήταν ο σχεδιασμός.

Τελικά, η λέξη «εθνολαϊκισμός» δεν είχε κανένα απολύτως πολιτικό περιεχόμενο πέρα από του «αυτούς εκεί να τους αντιπαθείς, μείνε μακριά τους», και αυτό το κενό σημαίνον ρυπαίνει ακόμα τον δημόσιο λόγο με έναν εξηλιθιωτικό όρο-μεθοδολογική καρμανιόλα, ακυρωτικό κάθε σοβαρής πολιτικής κουβέντας όπου οι λέξεις αντιστοιχούν ακόμα στα πράγματα. (Το ότι η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ είναι όντως καθ' υπερβολήν απεχθής, και μάλιστα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους: επειδή συνεχίζει το «μετριοπαθές, σοβαρό, ευρωπαϊκό, ορθολογικό» status quo και δη με τον υπερμνημονιακό ενενηνταεννεαετή ενθουσιασμό του νεοφώτιστου, δεν είναι το θέμα του παρόντος άρθρου--είναι αλλουνού Νίκου Παππά ευαγγέλιο). Όλα όσα εκθέτουμε εδώ ελπίζουμε να καταδεικνύουν πως ναι μεν η λέξη «εθνολαϊκισμός» είναι μεθοδολογικά απαράδεκτη, αλλά αντιθέτως ο χαρακτηρισμός «ευρωλαϊκισμός» για όσους τη βρίσκουν με την αντιλαϊκιστική ρητορική είναι επιστημολογικά ακριβέστατος...

Μία από τις έλλογες απαντήσεις σε αυτήν εδώ την κριτική θα ήταν η εξής: ότι ναι μεν ο λαϊκισμός έχει ευρέως ταυτιστεί με την δημαγωγία και χρησιμοποιείται καταγγελτικά, αλλά στην πολιτική επιστήμη συνήθως σημαίνει, απλώς και χωρίς αξιολογικούς χρωματισμούς, η πολιτική ανάλυση επί τη βάσει του διπόλου λαός-ελίτ, και η χρήση του όρου λαϊκισμός ως αχρωμάτιστου αναλυτικού εργαλείου είναι απολύτως θεμιτός. Δύο ενστάσεις στις ενστάσεις: πρώτον, αυτός είναι ένας από τους πολλούς ορισμούς του λαϊκισμού στην πολιτική επιστήμη. Και δεύτερον, εδώ έχουμε μια σύγχυση επιπέδων: ναι, υφίσταται αυτός ο επιστημονικός ορισμός, αλλά η αξίωση ότι στον ελληνικό δημόσιο λόγο η καταγγελία του λαϊκισμού ή έστω η αναφορά του ενδέχεται να φέρει αυτήν την αξιολογικά ουδέτερη αναλυτική λειτουργία και όχι την (έστω έμμεση) καταγγελτική και καρικατουριστική χροιά που περιγράφουμε εδώ, δύσκολα στέκει.

Ας μας επιτραπεί όμως κι ένα ακόμη σχόλιο: κατά τη γνώμη μας, η ανάλυση ειδικά της ελληνικής πολιτικής με όρους αντίστιξης λαού-ελίτ δεν είναι μια υπεραπλούστευση, αλλά όρος εκ των ων ουκ άνευ για να μπορέσει να καταλάβει κανείς τί γίνεται εδώ πέρα, αν μη τι άλλο λόγω των συνθηκών ίδρυσης και μακροημέρευσης του ελληνικού κράτους. Οποιαδήποτε πολιτική ανάγνωση των τελευταίων δύο ελληνικών εκατονταετιών που δεν έχει «πάθει Διαμαντούρο» συναινεί στο γεγονός. Κι αν έχουμε ενδείξεις πως κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σε άλλες χώρες, αυτές οι ενδείξεις είναι ακριβώς η ανάδυση των αναπάντεχων πολιτικών φαινομένων που διεθνώς καταγγέλονται ως «κύμα λαϊκισμού», κοινό χαρακτηριστικό των οποίων (ανεξαρτήτως των συχνά απεχθών μορφών που ενδέχεται να πάρουν) είναι η αμφισβήτηση ενός status quo.

Συχνά, δομικό χαρακτηριστικό της καταγγελίας του λαϊκισμού είναι ότι αυτή βασίζεται στον τρόμο, αξιοποιεί «τρομοκρατία», τρομοκρατεί τον κόσμο (π.χ., ο Nigel Farage τρομοκρατεί τους Άγγλους για τα δεινά της Ε.Ε. και τον αριθμό των μεταναστών). Εδώ πλέον μας δουλεύουν κανονικά, καθ' ότι στην πραγματικότητα η τρομολαγνεία αποτελεί ακριβώς δομικό χαρακτηριστικό του αντι-λαϊκισμού: κάθε φορά που αμφισβητείται το σοβαρό, ορθολογικό, μετριοπαθές, ευρωπαϊκό status quo, επισείεται το τέλος του πολιτισμού όπως τον γνωρίζουμε, ο Αρμαγεδδών και οι δέκα πληγές του Φαραώ +24%ΦΠΑ--είτε πρόκειται για τις εκλογές του 2015, είτε για το δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015, είτε για το δημοψήφισμα του Brexit τον Ιούνιο του 2016, και πάει λέγοντας. Δεν υπερβάλλω με το «επισείεται το τέλος του πολιτισμού»: επί παραδείγματι, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ είχε πει σε συνέντευξή του πριν το βρετανικό δημοψήφισμα ότι «ένα Brexit θα μπορούσε να είναι το τέλος του δυτικού πολιτισμού». Υπενθυμίζουμε ότι εδώ μιλάμε για τις τοποθετήσεις των σοβαρών, ορθολογιστών, θεσμικών, ευρωπαϊστών, όχι βέβαια για τις ανορθολογικές κραυγές των μιαρών λαϊκιστών...

Εντάξει, κάποιοι χρησιμοποιούν το ελαστικό σημαίνον «λαϊκισμός» για συνειδητή προπαγάνδα. Η τραγωδία, όμως, είναι ότι κάποιοι τα πιστεύουν κιόλας! Δεν υπάρχει τίποτα πιο θλιβερό από τον ανιδιοτελή πολίτη που προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο με πολιτική ανάλυση διπόλου «ορθολογισμός/λαϊκισμός». Αν αυτό που έχεις να πεις για το βρετανικό δημοψήφισμα είναι ότι «νίκησε ο λαϊκισμός», τα εργαλεία με τα οποία αναλύεις την πραγματικότητα δεν κάνουν ούτε για να ψήσεις ελληνικό καφέ. Υπάρχουν όμως άνθρωποι που μπορούν από μια ιστορικού βεληνεκούς εξέλιξη όπως το Brexit να βγάλουν το κωμικό αυτό συμπέρασμα; Φυσικά και υπάρχουν, και είναι το... Ποτάμι: «Δυστυχώς, ο λαϊκισμός νίκησε. Δυστυχώς ηττηθήκαμε. Οι λαϊκιστές, με όπλο τον φόβο, "κατέκτησαν" την Αγγλία και την Ουαλία» (ανακοίνωση του υδροφίλου κόμματος, 24/06/16). Δεν υπάρχουν ζητήματα δημοκρατικής, εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας, δεν υπάρχουν ζητήματα υπερεθνικών δομών με εμφανή δημοκρατικά ελλείμματα, δεν ενδέχεται ο βρετανικός λαός απλώς να μην επιθυμεί κατά πλειοψηφία την συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν υπάρχει ζήτημα πολιτικής: υπάρχει μόνο μάχη «ορθολογιστών», σοβαρών ανθρώπων τέλος πάντων, και «λαϊκιστών», οι οποίοι νίκησαν τη μάχη με τα ψεύδη τους. Τραγωδία πολιτικής αν-ανάλυσης...

Τελικά, ο ευρωλαϊκιστικός αντιλαϊκισμός είναι ο κακός δαίμων της πολιτικής, και η καταγγελία του λαϊκισμού ένα τοξικό αέριο που παραλύει την πολιτική σκέψη και σε καθιστά πολιτικά αυτιστικό, ανίκανο για στοιχειωδώς στέρεη ανάλυση. Ο ευρωλαϊκισμός αποτελεί τον κυρίαρχο τρόπο σερβιρίσματος κτηνωδών ψευδολογιών ως αυτονόητου ορθολογισμού και το ερπυστριοφόρο της τρέχουσας αφήγησης υπέρ της κάθε είδους ΤΙΝΑ. Η μόνη μας ελπίδα, η μόνη ρεαλιστική διέξοδος, είναι το να γίνουμε όλοι, με συνέπεια, λαϊκιστές--επανεισάγοντας έτσι την πολιτική στον δημόσιο χώρο.

Για τον βαθύ λαϊκισμό του «αντιλαϊκισμού»

Σχετικά:

1. Ο λαϊκισμός και οι σκιές της Δημοκρατίας

2. Ο λαϊκισμός στον 21ο αιώνα

3. Η πολιτική ουσία του λαϊκισμού

4. Ο λαϊκισμός 

5. Λαϊκισμός και εξουσία

6. O λαϊκισμός είναι μια αναγκαιότητα

7. Λαϊκισμός και πάσης Ελλάδος

8. Εθνογραφία του λαϊκισμού

9. Λαϊκισμός: χειραγώγηση ή χειραφέτηση (vid)

(ποικίλες απόψεις -πολλές αντιμαχόμενες μεταξύ τους- περί λαϊκισμού, ακόμη και τι "πρέπει" να γνωρίζει ο μαθητής που δίνει πανελλήνιες εξετάσεις!) 

10. Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο "Λαϊκισμός. Μια συνοπτική εισαγωγή"

Το καμπανάκι δεν χτυπά μόνο για τις Τράπεζες

Το τελευταίο εξάμηνο -και κυρίως από τις αρχές Μαΐου- το ΧΑΑ έχει υποστεί μια σημαντική πτώση σε όλους τους κλαδικούς του Δείκτες με τη σημαντικότερη ζημιά να την έχει υποστεί ο ΔΤΡ. Στην παρούσα ανάρτηση δεν θα αναφερθώ εκτενώς στα τεκταινόμενα αλλά θα κάνω μια περιληπτική αναφορά σε τέσσερα διαγράμματα (στα οποία συμπεριλαμβάνεται για λόγους σύγκρισης και ο ΓΔ) τα οποία αναδεικνύουν ότι ο κίνδυνος περνά από τις Τράπεζες σε άλλες δεικτοβαρείς μετοχές οι οποίες μέχρι τώρα -παρά την πτωτική τους πορεία- συγκράτησαν τον ΓΔ από την κατάρρευση που υπέστησαν οι τιμές των Τραπεζών.

ΟΤΕ

ΟΠΑΠ

ΦΡΛΚ

FTSEGT (χρηματιστηριακός Δείκτης χωρίς Τράπεζες)

Σχετικά:

1. Μια άνοδος που αποδείχτηκε... faux

2. Η κατάσταση στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα

Η "συμφωνία των Πρεσπών", το δημοψήφισμα και οι οικονομικές σχέσεις Ελλάδας-πΓΔΜ  

• Πιστεύετε ότι θα επηρεαστούν οι οικονομικές σχέσεις Ελλάδας-ΠΓΔΜ, σε περίπτωση επικύρωσης της συμφωνίας των Πρεσπών;

Παρά τις πολιτικές και διπλωματικές αντιπαραθέσεις οι οικονομικές σχέσεις Ελλάδας-ΠΓΔΜ είναι εξαιρετικά αναπτυγμένες. Ήδη από το 1995, με την ενδιάμεση συμφωνία Ελλάδας – ΠΓΔΜ εκδηλώθηκε έντονη ελληνική επενδυτική δραστηριότητα στη μικρή και αδύναμη οικονομία της γειτονικής χώρας. Η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των πέντε πρώτων χωρών προέλευσης Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στην ΠΓΔΜ, με σημαντική παρουσία τους κλάδους των τραπεζών (ΕΤΕ μέσω της Stopanska Banka), των πετρελαιοειδών (ΕΛΠΕ μέσω της ΟΚΤΑ), της μεταποίησης (ιδιαίτερα στην κλωστοϋφαντουργία αλλά και ο Τιτάνας μέσω της Cementarnica και η ΣΙΔΕΝΟΡ μέσω της Dojran Steel), της εξόρυξης και των λατομείων (Παυλίδης Μάρμαρα με τη Mermeren Kombinat), στο λιανεμπόριο (Veropoulos), στον κατασκευαστικό τομέα (ΑΚΤΩΡ) κ.α.

Επίσης οι εμπορικές σχέσεις είναι εξαιρετικά αναπτυγμένες. Ενδεικτικά, η Ελλάδα το 2016 ήταν ο τέταρτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΠΓΔΜ (μετά την Γερμανία, την Βρετανία και την Σερβία). Το εμπορικό ισοζύγιο ΠΓΔΜ-Ελλάδας είναι εξαιρετικά ελλειμματικό καθώς οι ελληνικές εξαγωγές είναι σχεδόν διπλάσιες από τις αντίστοιχες της ΠΓΔΜ. Επίσης, αρκετές από τις εξαγωγές της ΠΓΔΜ στην Ελλάδα – κυρίως στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας – προέρχονται από ελληνικών συμφερόντων επιχειρήσεις που εισάγουν στην Ελλάδα χαμηλής ποιότητας προϊόντα για να βελτιωθούν εδώ και στην συνέχεια να πωληθούν στο εξωτερικό. Επιπλέον, η ΠΓΔΜ εξαρτάται αποφασιστικά τόσο στο διαμετακομιστικό εμπόριο (από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης) όσο και στην ενέργεια (ο βασικός προμηθευτής πετρελαίου είναι ουσιαστικά τα ΕΛΠΕ) από την Ελλάδα. Αφετέρου, βέβαια, με το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης παρουσιάσθηκε το φαινόμενο μετεγκατάστασης ελληνικών επιχειρήσεων στην ΠΓΔΜ για φορολογικούς λόγους καθώς η τελευταία αποτελεί ουσιαστικά ένα «φορολογικό παράδεισο» με χαμηλή φορολογία και μεγάλες δυνατότητες φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής. Επιπλέον, στα χρόνια της ελληνικής κρίσης, εντάθηκε το φαινόμενο Έλληνες καταναλωτές – από την Βόρεια Ελλάδα – να πηγαίνουν στη ΠΓΔΜ για αγορές κυρίως καταναλωτικών προϊόντων αλλά και για υπηρεσίες, λόγω χαμηλότερων τιμών. Η εκροή αυτή υπολογίζεται σε περίπου 800 εκ. ευρώ ετησίως.

Συνεπώς, οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι εξαιρετικά ανεπτυγμένες με μεγάλο ωφελημένο το ελληνικό κεφάλαιο. Αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο. Η ΠΓΔΜ είναι μία μικρή και λιγότερο αναπτυγμένη οικονομία. Το άνοιγμα της ιδιαίτερα στα Δυτικά κεφάλαια (των ελληνικών συμπεριλαμβανομένων) έδωσε στα τελευταία τεράστιες δυνατότητες παρέμβασης και ελέγχου της. Φυσικά, αυτό πολύ λίγο ωφέλησε τον εγχώριο πληθυσμό καθώς το βιοτικό του επίπεδο και το κατά κεφαλή εισόδημα του παραμένει εξαιρετικά χαμηλό.

Οι οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών, ακριβώς επειδή είναι ήδη εξαιρετικά αναπτυγμένες, μόνο περιορισμένα μπορεί να επηρεασθούν από την ενδεχόμενη επικύρωση της συμφωνίας των Πρεσπών.

Η γειτονική χώρα είναι εξαιρετικά αδύναμη, με μία κυρίαρχη τάξη και ένα πολιτικό σύστημα απόλυτα εξαρτημένα από την Δύση αλλά και ταυτόχρονα εξαιρετικά ασταθής λόγω εσωτερικών αντιθέσεων. Είναι ήδη ένα «ξέφραγο» αμπέλι για κυρίως δυτικά οικονομικά συμφέροντα. Η ενδεχόμενη ένταξη της στην ΕΕ απλά θα επισημοποιήσει αυτό που ήδη συμβαίνει.

Η μόνη περίπτωση να αλλάξει κάτι στις διμερείς οικονομικές σχέσεις, στην περίπτωση της ένταξης της ΠΓΔΜ στην ΕΕ, είναι να ενταθεί ο ρόλος και η παρουσία των μεγαλύτερων δυτικο-ευρωπαϊκών οικονομιών σ’ αυτή. Κάτι τέτοιο μπορεί να σημαίνει περιορισμό του ρόλου του ελληνικού κεφαλαίου. Άλλωστε αυτό το σενάριο έχει ήδη διαδραματισθεί στις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες, που αποτέλεσαν στην δεκαετία του 1990 ένα πραγματικό Ελντοράντο για το ελληνικό κεφάλαιο. Όμως με το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης του 2008 και στη συνέχεια την ελληνική κρίση το ελληνικό κεφάλαιο υποχώρησε αισθητά στις χώρες αυτές εκτοπιζόμενο από ισχυρότερα δυτικο-ευρωπαϊκά και αμερικανικά κεφάλαια.

• Πιστεύετε ότι θα επηρεαστούν οι οικονομικές σχέσεις Ελλάδας-ΠΓΔΜ, σε περίπτωση μη επικύρωσης της συμφωνίας των Πρεσπών;

Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της μη-επικύρωσης της συμφωνίας των Πρεσπών. Δεν πρόκειται, υπό φυσιολογικές συνθήκες, να αλλάξει ουσιαστικά τις διμερείς οικονομικές σχέσεις. Η μόνη περίπτωση για κάτι τέτοιο, είναι εάν η μη επικύρωση της συμφωνίας των Πρεσπών εγκαινιάσει δυναμικές που να απομακρύνουν την ΠΓΔΜ από την Δυτική σφαίρα επιρροής. Στην περίπτωση αυτή είναι αναμενόμενο η ελληνική οικονομική επιρροή στην ΠΓΔΜ να μειωθεί.

• Υπάρχουν προοπτικές περαιτέρω σύσφιγξης των οικονομικών σχέσεων των δύο χωρών;

Εξαρτάται από το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργούν οι δύο χώρες. Στην περίπτωση του υπάρχοντος πλαισίου οι οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών έχουν, όπως προειπώθηκε, αναπτυχθεί ήδη εξαιρετικά. Όμως στα πλαίσια της Δυτικής επικυριαρχίας και ιδιαίτερα της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο αδύναμος εταίρος (η ΠΓΔΜ) είναι προνομιακό πεδίο οικονομικής δράσης για το ελληνικό κεφάλαιο. Όμως και οι δύο εντέλει τελούν υπό την Δυτική επιτροπεία και υπόκεινται στα συμφέροντα της. Αυτό μπορεί να έχει αποφέρει οφέλη στις ελίτ των δύο χωρών αλλά δεν έχει ωφελήσει σε τίποτα τους λαούς και των δύο χωρών.

Διαφορετικά πράγματα θα μπορούσαν να συμβαίνουν σε ένα άλλο πλαίσιο που θα εξασφάλιζε την φιλία και την ισότιμη συνεργασία των λαών των δύο χωρών. Όμως αυτό, προς το παρόν, είναι ένα μόνον υποθετικό σενάριο.

• Ποια από τις δύο χώρες θα ωφεληθεί περισσότερο, από οικονομικής άποψης, σε ενδεχόμενη επικύρωση της συμφωνίας των Πρεσπών;

Το ελληνικό κεφάλαιο είναι σε ισχυρότερη θέση για να επωφεληθεί περισσότερο από μία πιο στενή οικονομική σχέση. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα μπορεί να εκμεταλλεύεται πιο εύκολα την έστω και μικρή δεξαμενή φθηνού εργατικού δυναμικού και αγορά της γειτονικής χώρας. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα αναπτυχθεί ουσιαστικά η οικονομία της ΠΓΔΜ ούτε ότι θα βελτιωθεί το βιοτικό και εισοδηματικό επίπεδο του λαού της.

Δεν σημαίνει επίσης ότι ο ελληνικός λαός θα αποκομίσει οφέλη από κάτι τέτοιο. Τα ενδεχόμενα κέρδη της ελληνικής ελίτ δεν δίνουν ούτε καν ψίχουλα στην μεγάλη κοινωνική πλειονότητα, του εργαζόμενους της χώρας. Είναι πολύ πιθανόν, η ένταξη της ΠΓΔΜ στην ΕΕ να διευκολύνει την χρήση της σαν μιας περιοχής μετεγκατάστασης παραγωγικών δραστηριοτήτων λόγω κυρίως φθηνού εργατικού κόστους. Οι βάσεις γι’ αυτό ήδη μισο-υπάρχουν και προβλέπεται να αναπτυχθούν περαιτέρω. Οι ήδη υπάρχουσες και οι σχεδιαζόμενες (περίπου πέντε) Τεχνολογικές και Βιομηχανικές Αναπτυξιακές Ζώνες παρέχουν στις επιχειρήσεις τεράστια φορολογικά κίνητρα και ταυτόχρονα πλήρη ανυπαρξία εργασιακών δικαιωμάτων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην μαζική μετεγκατάσταση επιχειρήσεων (ή τμημάτων των εργασιών τους) από την Ελλάδα στην ΠΓΔΜ με αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας και την συμπίεση των μισθών ιδιαίτερα στη Βόρεια Ελλάδα. Το σενάριο αυτό δεν είναι πρωτόγνωρο καθώς έχει ήδη συμβεί τις προηγούμενες της κρίσης δεκαετίες με την Βουλγαρία. Το άνοιγμα της βουλγαρικής οικονομίας στα δυτικά κεφάλαια οδήγησε στην καταστροφή των υπολειμμάτων της ελληνικής κλωστοϋφαντουργίας λόγω μετεγκατάστασης της στη χώρα αυτή. Η μετεγκατάσταση αυτή αύξησε σημαντικά την ανεργία και επηρέασε πτωτικά τους μισθούς αλλά ταυτόχρονα αύξησε την κερδοφορία των ελληνικών κεφαλαίων που προχώρησαν στην κίνηση αυτή. Μάλιστα, η μετεγκατάσταση αυτή επιδοτήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση (επί υπουργίας Γιάννου Παπαντωνίου και πρωθυπουργίας Κ. Σημίτη).

Από σχετική συνέντευξη του Στ. Μαυρουδέα στο sputniknews.gr

Η συμφωνία για τη μεσοπρόθεσμη ρύθμιση του χρέους

Το Eurogroup του περασμένου Ιουνίου έκλεισε ουσιαστικά την συζήτηση για την μεσοπρόθεσμη πορεία του ελληνικού δημόσιου χρέους ενάμιση έτος μετά από την έναρξη εφαρμογής των βραχυπρόθεσμων μέτρων που είχαν εγκριθεί το 2016. Από τα αποτελέσματα του Eurogroup επιβεβαιώθηκε αφενός η κατίσχυση των δανειστών αφού αποκλείστηκε η οποιαδήποτε συζήτηση άμεσου “κουρέματος” του χρέους και αφετέρου το σχέδιο που είχαν προτείνει από την αρχή της κρίσης το οποίο με δυο λέξεις είναι «εμείς το χρέος, εσείς τους τόκους». Έτσι, ενώ διατηρούν το χρέος στο ύψος του από τη μια μεριά, από την άλλη, με την συμφωνία που επέβαλαν δίνουν τα περιθώρια στις ελληνικές κυβερνήσεις να μπορούν να εξοφλούν τους τόκους κρατώντας υψηλά πλεονάσματα για μια σειρά πολλών ετών (3,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2022 και 2,2% για τη συνέχεια). Για να επιτευχθούν βεβαίως αυτά απαιτείται όχι μόνο συνεχής και ασφυκτική μεταμνημονιακή επιτήρηση (που θεωρείται δεδομένη) αλλά και αρκετή τύχη αφού σε μια πιθανή νέα ύφεση όλες οι παραδοχές θα ακυρωθούν και τα σχέδια θα πρέπει να ξαναγίνουν από την αρχή.    

Η συμφωνία αυτή συνοδεύεται με μια σειρά από (με ή χωρίς εισαγωγικά) ψιλο-μεταρρυθμίσεις:

- στελέχωση της ΑΑΔΕ,

- μη δημιουργία νέων ληξιπρόθεσμων οφειλών,

- ολοκλήρωση του ενιαίου ΕΦΚΑ,

- δημιουργία 240 κέντρων πρωτοβάθμιας υγείας,

- εφαρμογή του νέου συστήματος πιστοποίησης αναπηρίας,

- εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων για τα κόκκινα δάνεια,

- χαλάρωση των ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων,

- αύξηση του κατώτατου μισθού (με προϋπόθεση να μην θιχτεί η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων),

- ταχύτερη αδειοδότηση επιχειρήσεων,

- ολοκλήρωση του κτηματολογίου,

- ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων στον ενεργειακό τομέα (με πρώτη και καλύτερη την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ),

- ολοκλήρωση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων,

- για τη Δημόσια Διοίκηση προβλέπεται α) η επιλογή και τοποθέτηση στελεχών και προϊσταμένων, β) η εφαρμογή του προγράμματος κινητικότητας και γ) η “αξιολόγηση” των διοικητικών ΔΥ (εξαιρούνται της “αξιολόγησης” οι ένστολοι, οι γιατροί, οι δικαστές και γενικώς τα ειδικά μισθολόγια).

Πριν δούμε τα βασικά σημεία της συμφωνίας ας ρίξουμε πρώτα μια ματιά στις αποπληρωμές του χρέους των 343,74 δισ. ανά έτος και ανά δανειστή όπως αυτό περιγραφόταν από τον ΟΔΔΗΧ στις 31.3.2018. Προφανώς μετά τα μέτρα που ελήφθησαν η νέα εικόνα θα είναι διαφορετική και η σύγκριση απαραίτητη για να φανεί η νέα διάρθρωση του δανειακού βάρους. 

Τα βασικά σημεία της συμφωνίας

1. Επιμηκύνεται κατά δέκα έτη ο χρόνος αποπληρωμής δανείων του EFSF ύψους 96,6 δισ. από το δεύτερο μνημόνιο (την δεύτερη «δανειακή σύμβαση») με ταυτόχρονη πρόβλεψη περιόδου χάριτος πληρωμής τόκων επίσης κατά δέκα έτη. Έτσι η αποπληρωμή αυτών των δανείων του EFSF θα ξεκινήσει το 2033 και όχι το 2023 όπως μέχρι τώρα προβλεπόταν. Σημειωτέον ότι τα παραπάνω δάνεια του EFSF αντιστοιχούν στο ~70% των δανείων που έχει παράσχει ο EFSF ή στο ~30% του συνόλου του δημοσίου χρέους.

Αυτή η ρύθμιση θα έχει ως αποτέλεσμα να μην πληρώνονται ούτε τόκοι ούτε τοκοχρεολύσια γι’ αυτά τα 96,6 δισ. μέχρι και το 2032.

2. Εκταμιεύονται άλλα 15 δισ. από το δάνειο του τρίτου –του “αριστερού”- μνημονίου (έτσι, από το δάνειο των 86 δισ. που προέβλεπε αρχικά το τρίτο μνημόνιο, θα έχουν εκταμιευθεί συνολικά ~62 δισ. –τα υπόλοιπα ~24 δισ., τουλάχιστον προς το παρόν, δεν θα εκταμιευθούν). Από αυτά 15 δισ., τα 5,5 δισ. πηγαίνουν για πληρωμή δόσεων δανείων που λήγουν και τα 9,6 δισ. θα κατευθυνθούν στο περίφημο «μαξιλάρι» (cash buffer) το οποίο μαζί με όσα έχει μαζέψει (ή θα μαζέψει στο προσεχές μέλλον) η κυβέρνηση (κυρίως από έκδοση ομολόγων) φτάνει πλέον τα 24,1 δισ. Τα χρήματα αυτά (τα 24,1 δισ.) καλύπτουν τις αποπληρωμές των δανειακών υποχρεώσεων της χώρας για τους επόμενους 22 μήνες και θα χρησιμοποιούνται κάθε φορά που η χώρα θα δυσκολεύεται να δανειστεί από τις αγορές.

Από τα 15 δισ. θα εξοφληθούν και 3,3 δισ. από τα δάνεια που έχει δώσει με (υψηλό) επιτόκιο 3,8% το ΔΝΤ το οποίο παραμένει στο “πρόγραμμα” χωρίς να βάλει ούτε σεντ.

3α. Από τον Δεκέμβριο του 2018 μέχρι και τον Ιούνιο του 2022 θα επιστρέφονται  στην Ελλάδα τα κέρδη των Κεντρικών Τραπεζών των χωρών της Ευρωζώνης (ANFA) και της ΕΚΤ (SMP) από τα ελληνικά ομόλογα που κατέχουν. Τα κέρδη αυτά αναμένονται συνολικά στα 4,8 δισ. (περίπου 1,2 δισ. τον χρόνο), θα εγγράφονται στα έσοδα του προϋπολογισμού και στη συνέχεια θα πηγαίνουν στην αποπληρωμή του χρέους.

Οι επιστροφές των κερδών αυτών θα γίνουν σταδιακά σε οκτώ δόσεις μια κάθε Ιούνιο και μια κάθε Δεκέμβριο ξεκινώντας από τον Δεκέμβριο του 2018.

3β. Καταργείται το “πέναλτυ” το οποίο προβλεπόταν να επιβληθεί σε δάνεια του ESM για το δάνειο επαναγοράς ομολόγων του 2012 (δεύτερο μνημόνιο). Το πέναλτυ αυτό (“step up”) ανερχόταν σε ποσοστό 2% από 1.1.2017. Δεν μηδενίζεται το επιτόκιο δανεισμού, απλώς δεν επιβάλλεται επιπλέον επιτόκιο. Το όφελος που θα προκύψει ανέρχεται σε 2,5 δισ.

Τα οφέλη από τις επιστροφές κερδών των Κεντρικών Τραπεζών καθώς και από την άρση του step up θα πραγματοποιούνται, μόνο εφόσον «τηρούνται τα συμφωνημένα», δλδ μόνο εφόσον η Ελλάδα εφαρμόζει τις μεταμνημονιακές δεσμεύσεις της. Ο σχετικός έλεγχος από τους δανειστές θα γίνεται κάθε τρίμηνο.

4. Σε αντάλλαγμα, πέραν των άλλων υποχρεώσεων της, η Ελλάδα αναλαμβάνει την βασική υποχρέωση να δημιουργεί πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% έως το 2022 και 2,2% έως το 2060 ώστε να αποπληρώνονται κατ’ αρχάς και οπωσδήποτε οι τόκοι (ίσως και μέρος τους χρέους).

Μετά την συμφωνία αυτή οι εμπλεκόμενοι θεωρούν ότι μεσοπρόθεσμα το χρέος γίνεται «βιώσιμο» (δλδ η Ελλάδα θα μπορεί να πληρώνει τους τόκους και να δανείζεται από τις αγορές) αλλά η βιωσιμότητα του θα επανεξεταστεί το 2032 (όταν θα αρχίσει η αποπληρωμή των «παγωμένων» μέχρι τότε 96,6 δις €).

Επιπλέον,

α) Αν για κάποιο λόγο οι δημοσιονομικοί στόχοι δεν πιάνονται, ή το ελληνικό δημόσιο παρουσιάσει επιπλέον ταμειακές ανάγκες, τότε η λύση θα είναι η εκποίηση της περιουσίας του που μπήκε ενέχυρο στο ΤΧΣ βάσει του μεσοπρόθεσμου ενώ η μείωση των συντάξεων και του αφορολόγητου παραμένουν στις υποχρεώσεις της χώρας.

β) Εκ των πραγμάτων η Ελλάδα μένει εκτός του προγράμματος ρευστότητας (QE) της ΕΚΤ -που έτσι κι αλλιώς οσονούπω ολοκληρώνεται και τελειώνει- αλλά και από το waiver. (βλ. εδώ).

γ) Η σύνδεση της αποπληρωμής των δανείων με το ρυθμό ανάπτυξης (το “γαλλικό κλειδί” όπως είχε αποκληθεί) παραπέμπεται ουσιαστικά στις καλένδες αφού θα ενταχθεί στα μακροπρόθεσμα μέτρα και μόνο αν χρειαστεί στο μέλλον (κάτι που θα κρίνουν οι ευρωπαίοι από τους δανειστές).

δ) Στα θετικά της συμφωνίας το οικονομικό όφελος που θα προκύψει από τις ρυθμίσεις 1, 3α και 3β. Οι Γερμανοί το υπολογίζουν μέχρι και 34 δισ. (βλ. εδώ).   

Η Έκθεση του ΔΝΤ για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους

Επικαιροποίηση της τεχνικής εικόνας του ΧΑΑ

Χωρίς να έχει αλλάξει η βασική μου άποψη για την τεχνική εικόνα του ΧΑΑ να συμπληρώσω με το διάγραμμα του FTSE μια ημέρα πριν τη λήξη των μνημονίων. Δυστυχώς για τους λονγκ η εικόνα επιδεινώνεται δραματικά: διάσπαση της γραμμής στήριξης του πλαγιοκαθοδικού καναλιού, διάσπαση προς τα κάτω της κάτω γραμμής Bollinger, διάσπαση των (εβδομαδιαίων) Ichimoku clouds. Και εμφανής αδυναμία του δείκτη να επιστρέψει στο κανάλι και να "συμμαζέψει" την πτώση των τελευταίων ημερών.

  

Πληρωμές του ελληνικού χρέους μετά την συμφωνία του Ιουνίου 2018

Σχετικά:

1. Η Γερμανία επιμένει και…επιβάλλει τις απόψεις της στο ελληνικό χρέος

2. Πότε θα αποπληρωθεί το ΔΝΤ

3. Το αποκορύφωμα της τραγωδίας

4. Eurogroup 21/6/2018: Ενισχυμένη Επιτήρηση

5. Η "ακτινογραφία" της συμφωνίας για το ελληνικό χρέος – η γραβάτα  και η θηλιά

6. Είναι η απόφαση για το χρέος, καταστροφή ή σωτηρία για την Ελλάδα;

7. Το ντενεκεδάκι και το ακέφαλο κοτόπουλο

8. Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος μνημονίου
9. Η διαμόρφωση τού κόστους του δημόσιου χρέους

Τα «κλεμμένα»

«Ο Έπαφος παντρεύτηκε την κόρη του Νείλου Μέμφιδα και γέννησαν τη Λιβύη. Η Λιβύη ενώθηκε με το Θεό Ποσειδώνα και έκανε διδύμους γιους, τον Αγήνορα και το Βήλο. Ο Αγήνορας πήγε στη Φοινίκη, ενώ ο Βήλος έμεινε στην Αίγυπτο και με την Αγχινόη έκανε κι εκείνος δυο διδύμους γιούς, το Δαναό και τον Αίγυπτο. Ο Αίγυπτος έγινε βασιλιάς της Αιγύπτου, ενώ ο Δαναός βασίλευσε στη Λιβύη. Τα δύο αδέλφια από το γάμο τους με πολλές γυναίκες απέκτησαν πολλά παιδιά. Πενήντα γιους ο Αίγυπτος, πενήντα κόρες ο Δαναός.

Μετά το θάνατο του πατέρα τους τα αδέλφια ήρθαν σε ρήξη για τα όρια των κρατών τους και την πατρική κληρονομιά. Ο Αίγυπτος πρότεινε στο Δαναό να συμφιλιωθούν και να παντρευτούν οι πενήντα γιοι του τις πενήντα κόρες του. Ο Δαναός απέρριπτε κατηγορηματικά την πρόταση του αδελφού του, γιατί θεωρούσε τους γάμους μεταξύ συγγενών ανόσια πράξη και γιατί είχε πάρει χρησμό από έναν Αιγύπτιο μάντη, που έλεγε ότι θα τον σκότωνε ένας γιος του αδελφού του. Για να απαλλαγεί από την ασφυκτική επιμονή του αδελφού του και να γλιτώσει από την εκπλήρωση του θανατηφόρου χρησμού, ο Δαναός αποφάσισε να εγκαταλείψει το βασίλειό του και να ζητήσει καταφύγιο στην προγονική του κοιτίδα, το Άργος [απ’ όπου καταγόταν η πρόγονός τους Ιώ].

[…]

Η εγκατάσταση του Δαναού και των θυγατέρων του στο Άργος συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη του εγχώριου πολιτισμού. Θέσπισαν τελειότερους νόμους για θέματα του κοινωνικού και θρησκευτικού βίου. Έμαθαν στους ντόπιους τη ναυπήγηση νέου τύπου πλοίων, που μπορούσαν να κάνουν μακρινά ταξίδια. Διδάξαν τα γράμματα και την καλλιέργεια των αγρών. Άνοιξαν πηγάδια και με αρδευτικά έργα ξαναζωντάνεψαν την αργείτικη γη. Αύξησαν το φυτικό πλούτο με την καλλιέργεια νέων άγνωστων φυτών, που μετέφεραν από την προηγούμενη πατρίδα τους και η διψασμένη αργολική πεδιάδα πλουτίσθηκε, ώστε να ονομασθεί από τον Όμηρο για τη γονιμότητά της “μαστάρι της γης” (ούθαρ αρούρης).

Ο Δαναός έγινε μάλιστα τόσο ισχυρός ηγεμόνας στο Άργος, που όρισε με νόμο οι Αργείοι στο εξής από Πελασγοί να λέγονται Δαναοί. Αργότερα όλοι οι Πελασγοί της Ελλάδας ονομάστηκαν Δαναοί, γι’ αυτό και στα Ομηρικά έπη η ονομασία αυτή συμπεριλαμβάνει το σύνολο των Ελλήνων της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας.

[…]

Όμως ενώ ο Δαναός ζούσε ευτυχής με τις κόρες του και τους υπηκόους του, κατέπλευσε στο Άργος ο Αίγυπτος με τους πενήντα γιους του και αξίωσε να πραγματοποιηθούν με τη βία οι γάμοι των γιων του με τις κόρες του αδελφού του. Ο Δαναός αρνήθηκε και πάλι και οι γιοι του Αίγυπτου πολιόρκησαν το Άργος. Ο Δαναός με τις κόρες του κλείστηκαν στην ακρόπολη του Άργους, αλλά στην πόλη δεν υπήρχαν πήγες και δεν είχαν νερό. Όταν ο Δαναός κατάλαβε ότι η δίψα θα τον κάνει γρήγορα να παραδοθεί, προσποιήθηκε ότι δέχεται να κάνει αυτό που του ζητούσαν οι γιοι του Αιγύπτου, εάν αυτοί θα έλυναν την πολιορκία. Έτσι λύθηκε η πολιορκία και κανονίστηκε να γίνει ομαδικός γάμος.

[…]

Επειδή όμως ο Δαναός φοβόταν ακόμη το χρησμό, που έλεγε ότι θα τον σκοτώσει ένας γιος του αδελφού του, πριν από την πρώτη νύχτα του γάμου μάζεψε τις κόρες του, τους μοίρασε μυτερές βελόνες, που τις έκρυψαν μέσα στα μαλλιά τους, και τις πρόσταξε να σκοτώσει καθεμιά τον άντρα της στον ύπνο του την πρώτη νύχτα του γάμου, όταν θα έχει αποκοιμηθεί, απειλώντας με θάνατο όποια δειλιάσει και παρακούσει την εντολή του. Οι Δαναΐδες υπάκουσαν στην πατρική προσταγή και τα μεσάνυχτα, μετά το γαμήλιο γλέντι, καθεμιά κάρφωσε τον εξάδελφο και σύζυγό της στην καρδιά.

[…]

Όταν πέθανε ο Δαναός, οι Αργείοι, για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους στον ευεργέτη τους, τον ενταφίασαν στο κέντρο της αγοράς και κόσμησαν τον τάφο του με ένα λαμπρό μνημείο, ενώ στους Δελφούς έστησαν ανδριάντα του μαζί με της Υπερμνήστρας με την επιγραφή: “Οι ανδριάντες αυτοί εικονίζουν ήρωες˙ τον ισχυρότερο βασιλιά του Άργους Δαναό και την Υπερμνήστρα, η οποία μόνη από τις αδελφές της είχε τα χέρια αμόλυντα”.

Τις κόρες όμως του Δαναού, τις Δαναΐδες, μολονότι η Αθηνά και ο Έρμης με την άδεια του Δία τις εξάγνισαν, οι Κριτές των Νεκρών τις καταδίκασαν μετά το θάνατό τους και την κάθοδό τους στον Άδη να μεταφέρουν και να ρίχνουν αιώνια νερό σε ένα πιθάρι τρύπιο σαν κόσκινο (“τετρημένον πίθον”), για να τιμωρηθούν για τη δολοφονία των συζύγων τους την πρώτη νύχτα του γάμου [Κατεκρίθησαν γὰρ αἱ Δαναοῦ θυγατέρες, ὡς ὁ μῦθος φησι, ἐν ᾅδου ὑδροφορεῖν εἰς τετρημένον πίθον, ἀνθ’ ὧν τοὺς Αἰγύπτου παῖδας ὁμολέκτρους ὄντας διεχρήσαντο, ὡς εν δίκῃ -Lukianos: Deorum dialogi]».

Ο μύθος των Δαναΐδων