12. Νεοφιλελευθερισμός: μια εναλλακτική διαχείριση του καπιταλισμού
Ο νεοφιλελευθερισμός (ν/φ) είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο που οι πρώτες του εκδηλώσεις του μπορούν να αναζητηθούν στην κρίση του δολαρίου (αρχές της δεκαετίας του ’70) αν και η θεωρητική του βάση ξεκίνησε να δομείται στην διάρκεια του Μεσοπολέμου.
Παρά το γεγονός ότι οι ίδιοι οι νεοφιλελεύθεροι θεωρούν ότι ο ν/φ είναι φυσικός απόγονος του κλασσικού φιλελευθερισμού –καθώς και οι δύο επικαλούνται τον βασικό ρόλο που έχει το «αόρατο χέρι της αγοράς»-, ο ν/φ, σε αντίθεση με τον φιλελευθερισμό, αποτελεί μία μάλλον συγκεχυμένη έννοια. Ο εκ των ιδρυτών του ν/φ, Mises, διέκρινε ρητά μεταξύ «του παλαιότερου φιλελευθερισμού και του νεοφιλελευθερισμού» με βάση την πλήρη απόρριψη της ισότητας (εκτός της ισότητας ευκαιριών) που πρέσβευε ο πρώτος σε σχέση με τον δεύτερο. Το ζήτημα της δημοκρατίας επιλύθηκε από τον Mises υπέρ της «δημοκρατίας των καταναλωτών».
Ο βασικός πυρήνας του ν/φ, όπως λανσαρίστηκε μετά την κατάρρευση του κεϋνσιανού υποδείγματος, είναι η γνωστή ρήση του Ρήγκαν: «Στην παρούσα κρίση η κυβέρνηση δεν είναι η λύση στο πρόβλημα μας. Η κυβέρνηση είναι το πρόβλημα». Εντούτοις, σύμφωνα με το Allais, «στην πράξη αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί “υπαρκτός νεοφιλελευθερισμός” δεν αφορά την κατάργηση του κράτους, αλλά μάλλον τη διασφάλιση ότι κύριος ρόλος του κράτους είναι η βελτίωση της λειτουργίας των αγορών και η δημιουργία αγορών σε κοινωνικές περιοχές που προηγουμένως δεν υπήρχαν».
Ουσιαστικά ο ν/φ είναι ένα ολοκληρωμένο πολιτικο-ιδεολογικό έργο του κεφαλαίου, που στην εποχή της ανόδου του μονοπωλιακού χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, ανάγει σε κύριο στρατηγικό στόχο να ενσωματώσει όχι μόνο κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής αλλά ακόμη και ίδιο το κράτος στις καπιταλιστικές σχέσεις αγοράς. Ως εκ τούτου, ο παραδοσιακός ρόλος του κράτους στη διασφάλιση της κοινωνικής αναπαραγωγής -αν και σε μεγάλο βαθμό με όρους καπιταλιστικής τάξης- περιορίζεται πλέον αποκλειστικά σε ρόλο προώθησης της καπιταλιστικής αναπαραγωγής. Ο στόχος δεν είναι τίποτα λιγότερο από τη δημιουργία του απόλυτου καπιταλισμού.
Όπως έγραψε ο Φουκώ,
«Αντί να αποδεχτούν μια ελεύθερη αγορά που ορίζεται από το κράτος και διατηρείται υπό την εποπτεία του κράτους -που ήταν, κατά κάποιο τρόπο, η αρχική φόρμουλα του φιλελευθερισμού, [οι νεοφιλελεύθεροι]… γυρίζουν τη φόρμουλα και υιοθετούν την ελεύθερη αγορά ως [την] οργανωτική και ρυθμιστική αρχή του κράτους… Με άλλα λόγια: ένα κράτος υπό την εποπτεία της αγοράς και όχι μια αγορά που εποπτεύεται από το κράτος.…
Και αυτό που είναι σημαντικό και αποφασιστικό στον σημερινό νεοφιλελευθερισμό μπορεί, νομίζω, να τοποθετηθεί εδώ. Διότι δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες ότι ο σημερινός νεοφιλελευθερισμός είναι, όπως λέγεται πολύ συχνά, η αναβίωση ή η επανάληψη παλαιών μορφών φιλελεύθερων οικονομικών που διατυπώθηκαν τον δέκατο όγδοο και δέκατο ένατο αιώνα και τώρα επανενεργοποιούνται από τον καπιταλισμό για μια ποικιλία των λόγων που σχετίζονται με την ανικανότητα και τις κρίσεις του καθώς και με κάποιους περισσότερο ή λιγότερο τοπικούς και καθοριστικούς πολιτικούς στόχους. Στην πραγματικότητα, κάτι πολύ πιο σημαντικό διακυβεύεται στον σύγχρονο νεοφιλελευθερισμό... Αυτό που αμφισβητείται είναι αν μια οικονομία της αγοράς μπορεί πράγματι να χρησιμεύσει ως αρχή, μορφή και πρότυπο για ένα κράτος το οποίο, λόγω των ελαττωμάτων του, είναι με δυσπιστία από όλους και στα δεξιά και στα αριστερά, για τον ένα ή τον άλλο λόγο».
Σε γενικές γραμμές, παρά τις διαφορές μεταξύ υπο-Σχολών του ν/φ, μια κοινή βάση αρχών του είναι η παρακάτω:
Ο νεοφιλελευθερισμός
- επικαλείται την «ελευθερία του εμπορίου» και των «ελεύθερων συναλλαγών»
- τονίζει τον ρόλο του καταναλωτή και την επιχειρηματική κυριαρχία επικεντρωμένες σε μεγάλο βαθμό στην ατομική υποκειμενικότητα
- αντικαθιστά την εργασιακή θεωρία της αξίας με την θεωρία της υποκειμενικής θεωρίας της αξίας (Χάγιεκ) δηλ. τη θεωρία σύμφωνα με την οποία η αξία αποδίδεται στους πόρους από τις υποκειμενικές προτιμήσεις των ατόμων
¨ η αγορά είναι ο μηχανισμός που κατανέμει καλύτερα τους πόρους στην κοινωνία
¨ ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης λειτουργεί, μέσω του μηχανισμού των τιμών, ως δείκτης της υπο- και υπερ-προσφοράς, καθώς και ως κίνητρο για τους παραγωγούς ώστε να παράγουν υψηλής ποιότητας προϊόντα σε ανταγωνιστικές τιμές για τις οποίες υπάρχει σταθερή ζήτηση.
¨ οι αγορές παρέχουν γρήγορες και αποτελεσματικές μεθόδους για την παροχή πληροφοριών τόσο στους παραγωγούς όσο και στους καταναλωτές
- θεωρεί απαραίτητη την επέκταση της οικονομικής σφαίρας προς την κοινωνική σφαίρα, εξαλείφοντας έτσι κάθε διαφορά μεταξύ της οικονομίας και της κοινωνίας. Κατά τη διαδικασία αυτή, οι μονεταριστές μεταφέρουν οικονομικά αναλυτικά σχήματα και κριτήρια οικονομικών αποφάσεων σε περιοχές που δεν είναι, τουλάχιστον όχι αποκλειστικά, οικονομικές.
Σε αυτό το μοντέλο, οι μισθωτοί εργάτες δεν αποτελούν πλέον εργαζομένους οι οποίοι εξαρτώνται από μια εταιρεία, αλλά αυτόνομους επιχειρηματίες με πλήρη ευθύνη για τις δικές τους επενδυτικές αποφάσεις, που προσπαθούν να παράξουν προστιθέμενη αξία. Είναι οι ίδιοι επιχειρηματίες του εαυτού τους.
¨ γι’ αυτό και θεωρείται αναγκαία η μείωση της δύναμης των συνδικάτων και η μεγαλύτερη ευελιξία στην απασχόληση
- υποστηρίζει τη δημοσιονομική λιτότητα, την απορρύθμιση, το ελεύθερο εμπόριο, τις ιδιωτικοποιήσεις και τη μείωση των κρατικών δαπανών.
- υπεραμύνεται της κατάργησης του προστατευτισμού. Κρατική παρέμβαση μόνο όταν χρειάζεται για να βοηθήσει στην εφαρμογή, διατήρηση και προστασία των δραστηριοτήτων της ελεύθερης αγοράς
Η εξέλιξη του ν/φ πρέπει να ειδωθεί σε άμεση συσχέτιση αφενός με τον ιμπεριαλισμό ως (το νεότερο) στάδιο του καπιταλισμού και αφετέρου με την ηγεμονία των ΗΠΑ και της «συλλογικής Δύσης» καθώς και με τα φαινόμενα της παγκοσμιοποίησης και της χρηματιστικοποίησης.
Ο ιμπεριαλισμός είναι ο καπιταλισμός στην εποχή των μονοπωλίων όπως αυτός διαδέχτηκε, από τις αρχές του 20ου αιώνα, τον καπιταλισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού.
Η παγκοσμιοποίηση έχει να κάνει με την εξασθένιση των εμπορικών και χρηματοπιστωτικών διεθνών φραγμών και, παρότι, συζητήθηκε πολύ στα χρόνια του ν/φ, εντούτοις είναι φαινόμενο που εμφανίστηκε και σε προγενέστερες περιόδους του καπιταλισμού.
Η χρηματιστικοποίηση αναφέρεται σε μηχανισμούς τόσο παλιούς όσο παλιός είναι και ο καπιταλισμός αλλά στην περίοδο του ν/φ παρατηρείται κορύφωση τόσο της πολυπλοκότητας της όσο και της σημασίας της στον μηχανισμό λειτουργίας του καπιταλισμού.
Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι:
Κεντρικός στόχος του ν/φ σχήματος είναι η αναζήτηση “υψηλού εισοδήματος”, δλδ κέρδη για το κεφάλαιο και υψηλές αμοιβές εργασίας (μισθοί, μπόνους, μετοχές) για τις ανώτερες εισοδηματικές τάξεις.
Εργαλεία για την επίτευξη αυτού του στόχου αποτέλεσαν δυο εμβληματικά συστατικά του ν/φ υποδείγματος, η χρηματιστικοποίηση και η παγκοσμιοποίηση: το ελεύθερο εμπόριο, η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και η παγκοσμιοποίηση των χρηματοπιστωτικών και νομισματικών μηχανισμών ήταν οι πυλώνες στους οποίους στηρίχτηκε η όλη διαδικασία. Η οποία, διαδικασία, έγινε υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ κατ’ αρχήν επί της Ευρώπης, του Καναδά και της Ιαπωνίας (“συλλογική Δύση”). Με την συνεργασία των εθνικών ελίτ των υπολοίπων χωρών και την ενεργό συμμετοχή των διεθνών Οργανισμών (ΝΑΤΟ, ΔΝΤ, ΠΟΕ, Παγκόσμια Τράπεζα) η ν/φ ρύθμιση απλώθηκε σε όλο τον πλανήτη. Σκοπός της κυριαρχίας της Δύσης είναι η απόσπαση πλεονάσματος από τον υπόλοιπο κόσμο μέσω της επιβολής χαμηλών τιμών στους φυσικούς πόρους και των επενδύσεων στο εξωτερικό. Το παράδοξο είναι πως η οικονομική ηγεμονία των ΗΠΑ επιτεύχθηκε χάρη στα δίδυμα ελλείμματα της, την υποχώρηση των ρυθμών συσσώρευσης κεφαλαίου και την εσωτερική υπερχρέωση που χάρη στο δολάριο μεταφέρθηκαν στις ΗΠΑ (και δευτερευόντως στην ΕΕ χάρη και στο ευρώ) τα πλεονάσματα από τον υπόλοιπο κόσμο! Η εικόνα των καθαρών ξένων στοιχείων ενεργητικού που κατέχονταν από ΗΠΑ, ΗΒ και ΕΕ μέχρι την έκρηξη της κρίσης είναι αποκαλυπτική.
Διάγραμμα 67α. Καθαρά ξένα στοιχεία ενεργητικού κατεχόμενα από ΗΠΑ, ΗΒ, ΕΕ (ως ποσοστό του ΑΕΠ)
Διάγραμμα 67β. Ροή χρηματοπιστωτικού εισοδήματος από τον υπόλοιπο κόσμο προς ΗΠΑ, ΗΒ, Γαλλία Γερμανία (ως ποσοστό του ΑΕΠ)
Διάγραμμα 69. Καθαρό χρέος της οικονομίας των ΗΠΑ προς τον υπόλοιπο κόσμο (%ΑΕΠ)
Διαγράμματα 70 α και β Η Διεθνής Επενδυτική Θέση (ΝΙΙΡ) των ΗΠΑ επιδεινώνεται
13. Ο νεοφιλελευθερισμός μετά την κατάρρευση του 2008
«Είχε δίκιο τελικά ο Μαρξ;
Ο κλασικός καπιταλισμός δεν λειτουργεί πια»
Για τον ν/φ το έτος 2008 ήταν ότι το 1929 για τον φιλελευθερισμό και το 1973 για τον κεϋνσιανισμό: η διάψευση των προσδοκιών και βεβαιοτήτων πως είχε βρεθεί η ρύθμιση/διαχείριση-φάρμακο που θα έδινε ένα τέλος στις επαναλαμβανόμενες κρίσεις του καπιταλισμού. Όπως σημειώνει ο Κρ. Χάρμαν (στο βιβλίο του Zombie capitalism): «Η απάντηση όλων σχεδόν των κυβερνήσεων στην κρίση που ξέσπασε το 2007-8 ήταν να απομακρυνθούν από τις πολιτικές της ελεύθερης αγοράς, για τις οποίες επί τρεις δεκαετίες διακήρυσσαν ότι ήταν οι μόνες που μπορούσαν να έχουν αποτέλεσμα. Μέσα σε μια νύχτα παράτησαν τον Χάγιεκ και αγκάλιασαν τον Κέινς, ενώ από τον Φρίντμαν κράτησαν μόνο το κομμάτι που προτρέπει σε αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας ώστε να αποτραπεί ο αποπληθωρισμός».
Η κρίση του κορονοϊού έσπρωξε ακόμη πιο βαθιά στα αδιέξοδα την λειτουργία του συστήματος. Αρχικά, οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ ταλαντεύτηκαν στο να πάρουν ή όχι μέτρα περιορισμού των μετακινήσεων για να μην διαταραχθεί η αναιμική ανάπτυξη που είχε σημειωθεί μέχρι το 2019. ΗΠΑ και ΗΒ καθυστέρησαν ακόμη περισσότερο να λάβουν περιοριστικά μέτρα –σε σχέση με την Κίνα και την ΕΕ- επιτείνοντας το πρόβλημα. Τελικά δεν αποφεύχθηκε η αναστολή των οικονομικών δραστηριοτήτων σε πλανητικό επίπεδο με τα αναμενόμενα αποτελέσματα: μείωση της παραγωγής και του ΑΕΠ, κατάρρευση οικονομικών τομέων (εμπόριο, εστίαση, τουρισμός), μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας, πτώση των χρηματιστηρίων. Η ν/φ απάντηση ήταν και πάλι το… κράτος: εκτύπωση χρήματος, πλημμύρα στην αγορά με “μαδουρο-επιδόματα” και διασώσεις ιδιωτικών επιχειρήσεων. Η πολιτική αυτή ήρθε να επιβεβαιώσει ότι η «απόσυρση του κράτους», την οποία επικαλούνται τα διάφορα ν/φ ιδεολογήματα, είναι απλώς δημιουργία νέων «χώρων» δράσης του ιδιωτικού κεφαλαίου ενώ το αστικό κράτος όχι μόνο είναι παρόν αλλά αφενός ισχυροποιείται για να εφαρμόζει αποτελεσματικές πολιτικές επιτήρησης και αυταρχισμού και αφετέρου για να διασώζει ιδιωτικά επιχειρηματικά συμφέροντα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι δημόσιες δαπάνες στην πρωτοπορία της εφαρμογής του ν/φ υποδείγματος (δλδ σε ΗΠΑ και ΗΒ) διατηρούν την ανοδική τάση τους σε όλη την μετακεϋνσιανή περίοδο.
Διάγραμμα 72. Δημόσιες δαπάνες ΗΠΑ και ΗΒ
Το ευτύχημα ήταν πως κατασκευάστηκε σχετικά γρήγορα το εμβόλιο κατά του κορονοϊού και έδωσε την δυνατότητα γρήγορης ανάκαμψης των οικονομικών δεικτών –αν και όχι με τον ίδιο ρυθμό σε όλες τις χώρες. Μέσα στην «διετία του κορονοϊού» η πρώτιστη επιλογή των κυρίαρχων τάξεων ήταν να μην χαθούν τα πλεονεκτήματα και τα οφέλη που είχαν αποκομίσει την προηγούμενη τριακονταετία. Γι’ αυτό συνεχίζοντας την υπερεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική της δεκαετίας 2008-18 φρόντισαν αφενός να διατηρήσουν την μεταφορά χρήματος στις κυρίαρχες τάξεις (καθώς τα επιδόματα γίνονταν έσοδα για τις επιχειρήσεις και οι αγορές ομολόγων από τις Κεντρικές Τράπεζες διέσωζαν ομόλογα και μετοχές) και αφετέρου να διασώζουν επιχειρήσεις με κρατικό χρήμα. Ταυτοχρόνως προσπαθούσαν να συντηρήσουν τα δομικά στοιχεία του ν/φ υποδείγματος: ισχυροποίηση της διεθνοποίησης του κεφαλαίου, χρηματιστικοποίηση των διαδικασιών συσσώρευσης του κεφαλαίου, ανάκαμψη του εμπορίου, επέκταση του χώρου δράσης του ιδιωτικού κεφαλαίου και περαιτέρω μείωση της «πίτας» που πηγαίνει στην μισθωτή εργασία. Στο τέλος της διετίας (το 2021) οι στόχοι αυτοί έδειχναν να επιτυγχάνονται καθώς η περιουσία και το εισόδημα των κυρίαρχων αυξήθηκε (άνοδος των χρηματιστηρίων, των επιχειρηματικών κερδών και των τιμών των ακινήτων) παρότι αυτή η επιτυχία συνοδεύτηκε από την ταυτόχρονη –και αναπόφευκτη- αύξηση των χρεών. Δυο νέα στοιχεία που αναδείχτηκαν με αφορμή την κρίση του κορονοϊού ήταν
α) η εφαρμογή της τηλεργασίας ως μια νέα εργασιακή πραγματικότητα η οποία προτείνεται να αποτελέσει μέρος της νέας «κανονικότητας» και
β) οι τεράστιες δυσκολίες που θα ανακύψουν σε περίπτωση που αποτολμηθεί η «από-παγκοσμιοποίηση» των αγορών. Το σχέδιο της επαναβιομηχάνισης των μητροπόλεων του Δυτικού ιμπεριαλισμού (της «συλλογικής Δύσης») με μεταφορά των βιομηχανικών και άλλων δραστηριοτήτων από τις αναπτυσσόμενες χώρες στις πατρίδες των κεφαλαίων προτάθηκε από τμήματα των Δυτικών αστικών τάξεων πριν ακόμη από το 2019 αλλά το κρας-τεστ του κορονοϊού έδειξε ότι κάτι τέτοιο, πέρα από το κόστος των επενδύσεων που θα απαιτηθούν και από την αύξηση του μισθολογικού κόστους (παρότι το εργατικό κόστος, για πρδγμα στην Κίνα, έχει φτάσει στο 60% του αντίστοιχου των ΗΠΑ), θα προκαλέσει κατάρρευση των αλυσίδων παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων μέχρι να αποκατασταθεί και πάλι η νέα ισορροπία.
13.1 Οι αντιφάσεις που αναδείχτηκαν
Οι πρώτοι σοβαροί τριγμοί που τάραξαν την ευφορία στο παγκόσμιο σύστημα ήταν η κρίση των «ασιατικών τίγρεων» το 1997 για να ακολουθήσει η κρίση που ξέσπασε το 2001 με αφορμή την κατάρρευση των επιχειρήσεων dot.com. Η κρίση του 2007-08 είχε μεγαλύτερο βάθος και σημασία καθώς ακουμπούσε τον πυρήνα της νεοφιλελεύθερης ρύθμισης του σύγχρονου καπιταλισμού, είναι αυτό που θα λέγαμε μια δομική κρίση. Τα οικονομικά μέτρα που ακολουθήθηκαν με σκοπό να ανατάξουν στο δυνατόν το ποσοστό κέρδους και να μπαλώσουν τις τρύπες που άνοιξαν στα θεμέλια του συστήματος στόχευσαν στην σταθεροποίηση μέσω της διπλής πειθαρχίας: πειθαρχία στην «αγορά» και πειθαρχία του υπόλοιπου κόσμου στην ηγεμονία των ΗΠΑ (και της συλλογικής Δύσης). Σκοπός η αναπαραγωγή του νεοφιλελεύθερου καθεστώτος δλδ
η συνέχιση της απόκλισης ανάμεσα στην παραγωγικότητα και στους μισθούς,
η μείωση του μεριδίου των μισθών στην παραγόμενη «πίτα»,
η καθήλωση των μισθών ώστε να μην δημιουργούνται πληθωριστικές πιέσεις άρα να αυξάνονται τα χρέη χωρίς όμως να αυξάνονται τα επιτόκια.
Πράγματι, χάρη στην καθυπόταξη του κόσμου της μισθωτής εργασίας οι στόχοι αυτοί επιτεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε όλη την περίοδο 1990-2020 καθώς η μέση ετήσια απόδοση για το κεφάλαιο και τις άλλες μορφές επενδύσεων ήταν της τάξης 7% όταν η μέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ ανήλθε στο 3,6%.
Χωρίς η δομική κρίση που ξέσπασε το 2007-08 να ξεπεραστεί, ήρθε να χτυπήσει το ήδη σαθρό οικοδόμημα η «κρίση του κορονοϊού» που τα αποτελέσματα της αντιμετωπίστηκαν και πάλι με την ενεργό ανάμιξη των κρατικών μηχανισμών χωρίς όμως αυτό να δώσει και μια πραγματική λύση: αύξηση της ρευστότητας, αύξηση του χρέους, αύξηση της αξίας των χρηματοοικονομικών στοιχείων και των ακινήτων, περαιτέρω άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ πλούσιων και φτωχών, αύξηση των επιχειρήσεων ζόμπι που διασώζονται ενώ –σύμφωνα με τους νόμους λειτουργίας του καπιταλισμού- θα έπρεπε να “εκκαθαρίζονται” (καταστροφή κεφαλαίου, πλασματικού και πραγματικού) για να μπει κάποια στιγμή ο καπιταλισμός στην φάση ανόδου. Και επειδή κάθε άρνηση αντιμετώπισης της πραγματικότητας σωρεύει νέες αντιφάσεις, στο τέλος, πάνω στα προηγούμενα προστέθηκε και η γενικευμένη εκτόξευση των τιμών (για να τονωθούν τα κέρδη) από την άνοιξη του 2021 (πολύ πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία).
Διάγραμμα 73. Πληθωρισμός στους G-7
Διάγραμμα 74. Αύξηση του Δείκτη Τιμών Παραγωγού (ΗΠΑ)
13.2 «Η φτώχεια φέρνει γκρίνια»
Είναι προφανές –και ιστορικώς βεβαιωμένο- πως όταν ο τρόπος λειτουργίας μιας οικονομίας αντιμετωπίζει προβλήματα αυξάνεται αμφισβήτηση του και η δυσαρέσκεια της κοινωνίας. Ο ν/φ, εκ κατασκευής, εντείνει τις ανισότητες μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Είναι πολύ ευνοϊκός για την αστική τάξη και ευνοϊκός για τμήματα των μεσοστρωμάτων συγκροτώντας ανάμεσα τους ένα ισχυρό μέτωπο που στηρίζει με κάθε τρόπο τα κεκτημένα του. Για τους “από κάτω”, και όσο το σύστημα “δουλεύει”, το μοντέλο παραμένει αποδεκτό. Όμως, όταν η κρίση έρχεται να φανερώσει την πραγματικότητα η αμφισβήτηση από τις υποτελείς τάξεις που φορτώνονται και το μεγαλύτερο κόστος της, αναδύεται απειλητική. Μέσα από αυτήν την οπτική μπορεί κανείς να εξηγήσει τα αντι-παγκοσμιοποιητικά κινήματα, την νοσταλγία προς το εθνικό κράτος μέχρι και το φούντωμα των συνωμοσιολογικών θεωριών –ερμηνείες και εναλλακτικές προτάσεις που εξαρτώνται από το επίπεδο συνείδησης των υποτελών τάξεων.
Όλη η περίοδος μετά το 2008 αντανακλά την έλλειψη εμπιστοσύνης των υποτελών τάξεων και την απέλπιδα προσπάθεια των κυρίαρχων τάξεων αφενός να συγκρατήσουν την κοινωνική δυσαρέσκεια και αφετέρου να φτάσουν σε ένα νέο μοντέλο διαχείρισης που θα εξασφαλίζει την παράταση της ηγεμονίας τους και της αύξησης του πλούτου τους. Το “κερασάκι στην τούρτα” της κρίσης ήταν ο πόλεμος στην Ουκρανία που την ανατροφοδοτεί (την κρίση) φουντώνοντας τον πληθωρισμό. Ένας πόλεμος που δεν ξεκίνησε από έναν “δικτάτορα” –όπως προσπαθούν να μας πείσουν τα ΜΜΕ της «συλλογικής Δύσης»- αλλά ένας πόλεμος που είναι το φυσιολογικό αποτέλεσμα της ανισόμετρης ανάπτυξης που είχαν στην προηγούμενη 30ετία τα διάφορα μέρη του παγκόσμιου συστήματος. Η Δύση βλέπει με ανησυχία την τρελλή άνοδο της Κίνας και άλλων περιφερειακών χωρών ενώ, οι κερδισμένοι της προηγούμενης περιόδου ζητούν το ξαναμοίρασμα της «πίτας» με βάση τις νέες αναλογίες ισχύος.
Η «πολυκρίση» του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού είναι εδώ
και απαντήσεις δεν έχουν βρεθεί. Το παλιό υπόδειγμα δεν δουλεύει, το
καινούργιο δεν έχει ακόμη εφευρεθεί και το καθεστώς που είχε επιβάλλει η συλλογική Δύση αμφισβητείται πλέον ανοιχτά από τους νέους "παίκτες" που αναδύθηκαν στην σκιά της μέσα στην 30ετία της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Σχετικά
1. Ιστορικές αλλαγές στην οικονομική δομή της Κίνας τα τελευταία 40 χρόνια
2. The US/China/Europe relations
3. Η κρίση του νεοφιλελεύθερου σχήματος αναπαραγωγής και η νέα καπιταλιστική «κανονικότητα»
4. Από τη γένεση της οικονομίας της αγοράς στο νεοφιλελευθερισμό
7. Κρίση του καπιταλισμού, τέλος του νεοφιλελευθερισμού:σημειώσεις για μια μεγάλη αφήγηση
8. Οι πολλές φυλές του νεοφιλελευθερισμού
9. Another Look At Corporate Profits
11. Άλλαξε η πανδημία τον καπιταλισμό;
12. THE FINANCIALIZATION HYPOTHESIS: A THEORETICAL AND EMPIRICAL CRITIQUE
