Ένας δικέφαλος με Ιστορία πέντε χιλιετιών

 

Με αφορμή το 13^ο πρωτάθλημα…

 

Η διαδεδομένη εντύπωση είναι ότι ο δικέφαλος αετός ήταν το σύμβολο της σημαίας της «Βυζαντινής» αυτοκρατορίας. Η αλήθεια είναι ότι η ιστορία αυτού του συμβόλου είναι αρκετά διαφορετική και καθόλου αποκλειστική του «Βυζαντίου».

Η αρχαιότερη ανακάλυψη του συμβόλου του δικέφαλου αετού έχει βρεθεί σε κυλινδρικές σφραγίδες στα ερείπια των πόλης των Σουμερίων Lagash (ήταν σημαντική σουμεριακή πόλη στα τέλη της 3^ης χιλιετίας πΧ) και φαίνεται ότι συμβόλιζε το πουλί της καταιγίδας. Θεωρείται πως ήταν το σύμβολο του θεού Νινούρτα, γιου του Ενλίλ. Από τους Σουμέριους πέρασε στο βασίλειο του Ακκάδ.

 

Ο δικέφαλος αετός εμφανίζεται αργότερα και στο βασίλειο των χετταίων. Το συναντάμε σε πολλά αρχαιολογικά ευρήματα μεταξύ αυτών και σε περίοπτη θέση στο ανατολικό τμήμα της Πύλης της Σφίγγας στο Alaca Hüyük της σημερινής Τουρκίας. 

 

 

 

Στην ινδική μυθολογία εμφανίζεται επίσης ένας δικέφαλος αετός (αν και η ουρά του μοιάζει περισσότερο με ουρά παγωνιού). Το πουλί αυτό έχει την ονομασία Gandaberunda, συνοδεύει τον θεό Βισνού και εμφανίζεται να κρατά στα νύχια του ελέφαντες ή φίδια. Σήμερα είναι το επίσημο έμβλημα της ινδικής πολιτείας Καρνατάκα.

Επιστρέφοντας στην περιοχή μας, μετά την κατάρρευση της Εποχής του Χαλκού, υπάρχει ένα κενό πάνω από δύο χιλιετίες πριν από την επανεμφάνιση του μοτίβου του δικέφαλου αετού. Η παλαιότερη εμφάνιση στο πλαίσιο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας φαίνεται να είναι σε ένα μεταξωτό μπροκάρ που χρονολογείται στον 10ο αιώνα, το οποίο, ωστόσο, πιθανότατα κατασκευάστηκε στην μουσουλμανική, τότε, Ισπανία. Μια σύγχρονη θεωρία συνδέει την εισαγωγή του μοτίβου με τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ισαάκιο Α΄ Κομνηνό (1057–1059) του οποίου η οικογένεια καταγόταν από την Παφλαγονία και στην οποία υπήρχε ο θρύλος για ένα πολύ δυνατό δικέφαλο πουλί με το όνομα haga. Ως αυτοκρατορικό έμβλημα φαίνεται ότι υιοθετείται πολύ αργότερα, κατά τον τελευταίο αιώνα της δυναστείας των Παλαιολόγων. Από τότε ο δικέφαλος αετός απαντάται συχνά σε οικόσημα, εμβλήματα και σημαίες. Ο δικέφαλος αετός συμβόλιζε την κυριαρχία των βυζαντινών αυτοκρατόρων από την Ανατολή έως τη Δύση ενώ ο σταυρός και η σφαίρα στα νύχια του αετού αντιπροσωπεύε τη διπλή εξουσία του αυτοκράτορα (κοσμική και πνευματική). Αποτέλεσε το σύμβολο της μικρασιατικής Αυτοκρατορίας της Νίκαιας η οποία κατόρθωσε την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, κατέλυσε τη Λατινική αυτοκρατορία και επανασύστησε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Στις δυτικοευρωπαϊκές πηγές εμφανίζεται ως έμβλημα του βυζαντινού κράτους τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα.

Ο δικέφαλος αετός εμφανίζεται όμως ως σύμβολο και στον μουσουλμανικό κόσμο της Ανατολίας κατά τον 13^ο αι. μΧ ακόμη και στην Αίγυπτο των Μαμελούκων.

Μάλλον μέσω των σταυροφοριών ο δικέφαλος αετός μεταφέρθηκε και στη Δύση. Η πρώτη σχετική αναφορά χρονολογείται από το 1250 στα οικόσημα του αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο αετός αυτός συχνά εμφανίζεται σε μαύρο χρώμα και σε χρυσό υπόβαθρο, και αντικατέστησε τον παλαιότερο μονοκέφαλο αετό. Μετά από τη διάλυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 1806 ο δικέφαλος αετός διατηρήθηκε από την Αυστροουγγαρία, την Γερμανική Ομοσπονδία (1815–1866) και την Αυστρία (1934-1938).

Από το Βυζάντιο ο δικέφαλος αετός πέρασε και στα ορθόδοξα χριστιανικά βασίλεια της Ανατολικής Ευρώπης ενώ εξακολουθούν και τον χρησιμοποιούν μέχρι σήμερα ως εθνικό τους σύμβολο η Σερβία, το Μαυροβούνιο, η Αλβανία, η Αρμενία και η Ρωσία.

 

Τον δικέφαλο αετό χρησιμοποιούν ως σύμβολα τους και άλλες ομάδες εκτός της ΑΕΚ και του ΠΑΟΚ. Οι ολλανδικές NEC και Vitecce, οι τουρκικές Erzurumspor και Konyaspor, η αγγλική Wimbledon, η σκωτσέζικη St. Johnstone και η ινδική Bengaluru.