Τι πραγματικά γνωρίζουμε για την φθίνουσα ανοσία

Τα κυριότερα σημεία του άρθρου

 

1 Τα εμβόλια έχουν διάρκεια ζωής μόνο μερικές ημέρες ή εβδομάδες, όσο χρόνο δηλαδή χρειάζεται ο οργανισμός για να τα αποβάλει. Ωστόσο, το ανοσολογικό αποτύπωμα που αφήνουν πίσω τους διαρκεί για χρόνια ή δεκαετίες.

2 Μετά τον εμβολιασμό, είναι απολύτως φυσικό να μειώνονται τα επίπεδα των αντισωμάτων κατά τη διάρκεια αρκετών μηνών, μέχρι να σταθεροποιηθούν.

3 Τα Β κύτταρα μπορούν να συνεχίσουν να διευρύνουν και να αυξήσουν τις ικανότητές τους για εξόντωση των ιών ακόμη και μετά την παρέλευση μηνών από την έξοδο ενός εμβολίου ή παθογόνου από το σώμα. Επίσης, οι πληθυσμοί των Τ κυττάρων μνήμης , μπορούν να κρύβονται για πολλούς μήνες ή χρόνια στους ιστούς, περιμένοντας να ξαναχτυπήσουν.

4 Ωστόσο, οι αντιδράσεις μνήμης χρειάζονται μερικές ημέρες για να ξεκινήσουν και εάν δεν παραμονεύουν αντισώματα μέσα και γύρω από τους αεραγωγούς, ο ιός μπορεί να καταφέρει να εισβάλει σε κάποια κύτταρα ακόμη και να προκαλέσει κάποια συμπτώματα, πριν φτάσουν επαρκείς ενισχύσεις.

5 Επιπλέον, οι ανοσολογικές αναμνήσεις δεν διαρκούν για πάντα και τελικά τα κύτταρα Β και Τ, όταν ωριμάσουν στις αποθήκες του οργανισμού, θα αποσυρθούν οριστικά. Είναι η στιγμή που η προστασία ενάντια στη νόσηση και τον θάνατο μπορεί να αρχίσει να μειώνεται και κάποιο ειδικοί προτείνουν ήδη τη χορήγηση επιπλέον δόσεων εμβολίων προκειμένου να αναζωογονηθεί η μνήμη του ανοσοποιητικού συστήματος πριν εξασθενίσει.

6 Η πρώτη δόση εμβολίου «συστήνει» στον οργανισμό την απειλή και οι επόμενες δόσεις τον διαβεβαιώνουν ότι ο κίνδυνος είναι πραγματικός και αξίζει να τον πάρει στα σοβαρά. Η τακτική των πολλαπλών δόσεων είναι ήδη γνωστή σε καθιερωμένα εμβόλια που χρειάζονται τρεις, τέσσερις ή πέντε δόσεις για να παράξουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Όμως, είναι νωρίς ακόμη για να αποφανθούμε εάν ανοσολογικά θα απαιτηθεί αναμνηστική δόση εμβολίου και για την COVID-19. Η χορήγηση τρίτης δόσης σε ανοσοκαταστελμένα άτομα θεωρείται ολοκλήρωση του αρχικού εμβολιασμού, δεν ισχύει το ίδιο στο γενικό πληθυσμό.

7 Τα στοιχεία από το Ισραήλ και τα παρόμοια περί χαμηλής προστασίας (πχ 40%) δεν είναι όσο ανησυχητικά παρουσιάστηκαν, και αυτό για πολλούς λόγους: επειδή δεν αναφέρονται σε συμπτωματική νόσο αλλά στη μόλυνση, δεν συγκρίνουν όμοιους μεταξύ τους πληθυσμούς αλλά ηλικιωμένους με νέους, τα μέτρα προστασίας δεν ήταν μονίμως τα ίδια, δεν αναφέρουν την σχετικά μέτρια εμβολιαστική κάλυψη στο σύνολο του πληθυσμού κ.ά.

8 Όλα τα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων στις σοβαρές ασθένειες και στους θανάτους εξακολουθούν να είναι παραπάνω από ικανοποιητικά, με ποσοστά που φτάνουν και στο 90%. Αυτό είναι εξαιρετικό, δεδομένου ότι το αρχικό σημείο αναφοράς του FDA για την επιτυχία του εμβολίου, που ανακοινώθηκε τον Ιούνιο του 2020, ήταν η μείωση του κινδύνου εμφάνισης νόσου ή σοβαρής ασθένειας μεταξύ των εμβολιασμένων κατά 50%.

9 Από εδώ και πέρα, είναι αναμενόμενο ότι η συλλογική μας άμυνα θα αυξάνεται και θα μειώνεται, καθώς θα εναλλάσσονται οι πληθυσμοί με τη γέννηση νέων ευάλωτων στον ιό ατόμων και θα αποβιώνουν ανοσοποιημένοι ενήλικες.

10 Ο εμβολιασμός δεν κάνει τους ανθρώπους αδιαπέραστους, αλλά τους προσφέρει μια ασπίδα προστασίας, μια ανοσία που δεν είχαν πριν. Αυτή η προστασία ενδέχεται να εξασθενίσει, αλλά δεν θα εξαφανιστεί, είτε λόγω ανοσολογικής αμνησίας είτε επειδή ο ιός θα φορέσει μια μη αναγνωρίσιμη στολή. Ο στόχος του εμβολιασμού είναι να εξημερωθεί ο ιός, σταδιακά, σε κάτι λιγότερο τρομερό, πιο ευμετάβλητο.

 

 

[δημοσιεύθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2021 στο online περιοδικό The Atlantic]

Μετάφραση Αθανασίας Μπενέκου

Τα εμβόλια δεν είναι σχεδιασμένα να διαρκούν για πάντα. Όπως πολλοί από τους παθογόνους μικροοργανισμούς που μιμούνται, τα εμβόλια έχουν διάρκεια ζωής μόνο μερικές ημέρες ή εβδομάδες, όσο χρόνο δηλαδή χρειάζεται ο οργανισμός για να τα αποβάλει^[1].

Αυτό όμως που διαρκεί είναι το ανοσολογικό αποτύπωμα που αφήνουν πίσω τους τα εμβόλια. Οι ανοσολογικές αναμνήσεις που δημιουργούν διαρκούν χρόνια ή δεκαετίες μετά από μια ένεση εμβολίου. Αυτό συμβαίνει επειδή τα αμυντικά κύτταρα του οργανισμού μας μελετούν τα παθογόνα, ακόμη και καθώς τα καταστρέφουν, και η γνώση που αποκτούν από αυτή τη μελέτη μετατρέπεται σε αντανακλαστικό ριζωμένο και αυτόματο, μια «ισχυρή ανοσολογική μνήμη» που ξεπερνά κατά πολύ την ίδια την ένεση, όπως λέει ο Ali Ellebedy, ανοσολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον στο Σεντ Λούις. Έτσι γίνεται και με τα εμβόλια για την COVID-19, και ο Ellebedy και άλλοι επιστήμονες αναμένουν ότι η μνήμη αυτή θα παραμείνει μαζί μας για αρκετό καιρό ακόμη, αποτρέποντας σε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά σοβαρές ασθένειες και θανάτους από τον ιό.

Αυτή η πρόβλεψη μπορεί να ακούγεται ασύμβατη προς τις πρόσφατες αναφορές για τη «μειωμένη»^[2] αποτελεσματικότητα των εμβολίων COVID-19 και τη «φθίνουσα»^[3] ανοσία. Επιπλέον, στις ΗΠΑ, πρόκειται να δοθεί πολύ σύντομα τρίτη δόση για να ενισχυθεί η μειούμενη άμυνα^[4]. Έτσι λοιπόν, οι ειδήσεις των τελευταίων εβδομάδων δείχνουν να είμαστε καταδικασμένοι να κυνηγάμε τον ιό SARS-CoV-2 με το ένα εμβόλιο μετά το άλλο, σα να γλιστράει η προστασία από τα εμβόλια μέσα από τα δάχτυλά μας όπως η άμμος.

Όμως, στην πραγματικότητα η κατάσταση είναι πολύ πιο περίπλοκη. Ούτε τα εμβόλιά μας ούτε τα ανοσοποιητικά μας συστήματα μάς αφήνουν ξεκρέμαστους, ούτε κατά διάνοια. Κατ’ αρxάς, η αποτελεσματικότητα των εμβολίων δεν είναι μία και μοναδική, άκαμπτη παράμετρος, ούτε και η ανοσία εξάλλου. Η προστασία έναντι ενός ιού εξαρτάται τόσο από τον ξενιστή όσο και από τον παθογόνο, ώστε μια αλλαγή σε έναν από τους δύο παράγοντες μπορεί να μειώσει τα εμπόδια ανάμεσά τους χωρίς όμως να τα εξαφανίσει, και αυτό το βλέπουμε τώρα. Καθώς η υπερ-μεταδοτική παραλλαγή Δέλτα συνεχίζει να εξαπλώνεται σε όλη τη χώρα και σε μεγάλο μέρος του κόσμου, όλο και περισσότεροι εμβολιασμένοι έρχονται αντιμέτωποι με τον ιό και περιστασιακά μολύνονται. Αλλά τα εμβόλια εξακολουθούν να μας προστατεύουν από την ασθένεια και τον θάνατο – εκπληρώνουν δηλαδή τον σκοπό για τον οποίο προορίζονταν^[5] και εκπληρούν και την πιο κρίσιμη αποστολή, να γίνει ο ιός «μια πολύ πιο διαχειρίσιμη απειλή», όπως αναφέρει η Müge Çevik, ιολόγος στο Πανεπιστήμιο του St. Andrews. Η οποία προσθέτει ότι «πρέπει να έχουμε πολύ πιο ρεαλιστικές προσδοκίες γι’ αυτά τα εμβόλια» και για το τι μπορούν να μάθουν να κάνουν τα ανοσοποιητικά μας συστήματα. Τα καλά νέα είναι ότι είναι πολλά αυτά που μπορούν να κάνουν τα εμβόλια.

=====

Οι ανοσολογικές απαντήσεις δεν διαρκούν για πάντα, είναι αναμενόμενο ότι πρέπει να εξασθενούν, και αυτό είναι προς όφελός μας.

Την πρώτη φορά που κάποιος συναντά έναν ιό ή ένα εμβόλιο, τα αμυντικά κύτταρα δραστηριοποιούνται άμεσα. Ένα κύμα από γρήγορους αλλά όχι ακριβείς στον στόχο μαχητές^[6] που ανήκουν στο έμφυτο ανοσοποιητικό σύστημα, σπεύδουν να αποκρούσουν τον επιτιθέμενο εισβολέα, δίνοντας έτσι χρόνο στους πιο εξελιγμένους και πιο ακριβείς σκοπευτές του οργανισμού να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους. Αυτή η τελευταία ομάδα, η οποία αποτελεί το προσαρμόσιμο τμήμα της ανοσολογικής άμυνας, χρειάζεται αρκετές ημέρες για να ενεργοποιηθεί πλήρως. Αλλά η αναμονή αξίζει τον κόπο γιατί μετά από μερικές εβδομάδες, το αίμα είναι γεμάτο από τα αντισώματα που έφτιαξαν τα Β κύτταρα για να δεσμεύουν τους μικροοργανισμούς έξω από τα κύτταρα, και από τα Τ κύτταρα-φονιάδες τα οποία μπορούν να καταστρέψουν τα κύτταρα που έχουν ήδη μολυνθεί.

Εν τέλει, καθώς η μολυσματική απειλή περνάει, η ανοσολογική μας απάντηση συρρικνώνεται – τα Β και Τ κύτταρα πρώτης γραμμής που δεν χρειάζονται πλέον στην ενισχυμένη τους κατάσταση, αρχίζουν να πεθαίνουν. Τα επίπεδα των αντισωμάτων -ένα από τα πιο εύκολα μετρήσιμα ανοσολογικά μεγέθη^[7] -μειώνονται κατά τη διάρκεια αρκετών μηνών, μέχρι να σταθεροποιηθούν. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό, όπως αναφέρει η Deepta Bhattacharya, ανοσολόγος στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. «Έχεις μια μεγάλη αύξηση στην αρχή, και μετά μια πτώση». Σκεφτείτε πώς θα ήταν εάν δεν συνέβαινε η μείωση αυτή: Αν δεν καταλάγιαζε ποτέ στους ανθρώπους ο ανοσολογικός παροξυσμός που ακολουθεί τις λοιμώξεις και απλά συνεχιζόταν η συσσώρευση αντισωμάτων για κάθε παθογόνο που συναντούσαν οι οργανισμοί μας, θα είχαμε «σκάσει» όλοι μας εδώ και πολύ καιρό. Ακόμα και η προσπάθεια να διατηρήσουμε αυτού του είδους την ανοσολογική δεξαμενή «θα απαιτούσε τόση ενέργεια – δεν ξέρω καν πού θα κρατούσαμε όλα αυτά τα κύτταρα», λέει Marion Pepper, ανοσολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον.

Βέβαια, μια πτώση στα επίπεδα αντισωμάτων μπορεί να έχει συνέπειες. Τα αντισώματα είναι από τους λίγους παράγοντες του ανοσοποιητικού συστήματος που μπορούν να εμποδίσουν έναν ιό πριν αυτός διεισδύσει σε ένα κύτταρο και όταν υπάρχουν σε αρκετά υψηλές ποσότητες, μπορούν να καταπνίξουν μια αναπτυσσόμενη λοίμωξη. Όταν ένας ιός είναι άφθονος και ταχύτατος και τα αντισώματα είναι σχετικά σπάνια, η άμυνα του οργανισμού είναι πολύ πιο πιθανό να σπάσει, γι’ αυτό και η προστασία από τη μόλυνση θα είναι η πρώτη που θα διαβρωθεί. Aυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονο όταν το εμβόλιο χορηγείται σε έναν μυ του βραχίονα, όπως συμβαίνει με τα εμβόλια για την COVID-19. Τα ενέσιμα εμβόλια είναι άριστα στο να προτρέπουν την παραγωγή αντισωμάτων IgG στο αίμα – είναι όμως λιγότερο ικανά^[8] να συγκεντρώνουν^[9] τα αντισώματα IgA που περιπολούν στους υγρούς βλεννογόνους της μύτης και του στόματος^[10] και περιορίζουν τους ιούς του αναπνευστικού στο φυσικό σημείο εισόδου τους. Τα αντισώματα IgG είναι καλοί ταξιδιώτες και μπορούν τελικά να συρρεύσουν στο σημείο μιας αυξανόμενης λοίμωξης. Αυτό όμως απαιτεί χρόνο, και αν δεν παραχθεί ικανός αριθμός από αυτά, η άφιξή τους μπορεί να μην είναι αρκετή για να εγκλωβίσουν το παθογόνο στη θέση του.

Τα επίπεδα αντισωμάτων θα μειωθούν κατά τους μήνες που ακολουθούν τον εμβολιασμό ή τη μόλυνση^[11], αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μηδενίζονται, όπως αναφέρει η ανοσολόγος Deepta Bhattacharya. Αν και τα περισσότερα από τα Β κύτταρα πεθαίνουν, κάποια παραμένουν στο μυελό των οστών και συνεχίζουν να παράγουν τα μόρια που καταπολεμούν τον ιό^[12] σε πιο μέτρια αλλά ακόμα ανιχνεύσιμα επίπεδα^[13]. Αν και η διάρκεια ζωής αυτών των μακροχρόνιων Β κυττάρων ποικίλλει, ορισμένες μελέτες έχουν υπονοήσει^[14] ότι είναι ικανά να παραμείνουν ως εργοστάσια αντισωμάτων^[15] για δεκαετίες^[14]. Ένας άλλος πληθυσμός ανοσοποιητικών κυττάρων, τα Β κύτταρα μνήμης, περιφέρονται στο σώμα σαν άυπνοι επιτηρητές, έτοιμοι να συνεχίσουν να παράγουν τα αντισώματά τους όποτε χρειαστεί. Όλα αυτά τα Β κύτταρα μπορούν να συνεχίσουν να διευρύνουν και να αυξήσουν^[16] τις ικανότητές τους για εξόντωση των ιών ακόμη και μετά την παρέλευση μηνών από την έξοδο ενός εμβολίου ή παθογόνου από το σώμα^[17]. «Η ποιότητα των αντισωμάτων στο σώμα βελτιώνεται με την πάροδο του χρόνου», μας είπε ο Bhattacharya, «χρειάζονται πολύ λιγότερα από αυτά για να μας προστατεύσουν».

Επίσης, οι πληθυσμοί^[18] των Τ κυττάρων μνήμης^[19] μπορούν να κρύβονται για πολλούς μήνες^[20] ή χρόνια στους ιστούς, περιμένοντας να ξαναχτυπήσουν. Σε αντίθεση με τα αντισώματα, που είναι πολύ επιλεκτικά ως προς τον στόχο στον οποίο επιτίθενται και συνεπώς εύκολα παγιδεύσιμα από ιικές μεταλλάξεις, τα Τ κύτταρα είναι πιο ευέλικτοι μαχητές^[21] και εξαιρετικοί στην αναγνώριση ιικών παραλλαγών^[22]. Ο Shane Crotty, ιολόγος στο Ινστιτούτο Ανοσολογίας La Jolla, στο Σαν Ντιέγκο, και οι συνεργάτες του έχουν τεκμηριώσει ότι υπάρχουν ανθεκτικές απαντήσεις των Τ-κυττάρων στα εμβόλια COVID-19^[23]. «Ξεπερνούν τις προσδοκίες», όπως λέει ο ίδιος, «συνολικά, φαίνεται ότι στους έξι μήνες υπάρχει μνήμη υψηλής ποιότητας».

Οι αντιδράσεις μνήμης χρειάζονται μερικές ημέρες για να ξεκινήσουν και αυτό είναι πολύ ταχύ σε σχέση με την απόκρισή τους στην πρώτη δόση εμβολίου (όταν τα Β και Τ κύτταρα δεν είχαν ξανασυναντήσει την απειλή). Ωστόσο, εάν δεν παραμονεύουν αντισώματα μέσα και γύρω από τους αεραγωγούς, ο ιός μπορεί να έχει χρόνο να εισβάλει σε κάποια κύτταρα, ακόμη και να προκαλέσει κάποια συμπτώματα, πριν φτάσουν επαρκείς ενισχύσεις. Αυτό δεν είναι απαραίτητα ανησυχητικό, δηλώνει ο Crotty, ο οποίος περιέγραψε ότι η λοίμωξη από τον SARS-CoV-2 εκτυλίσσεται σε δύο φάσεις. «Ο αρχικός πολλαπλασιασμός είναι γρήγορος και δύσκολο να σταματήσει», ωστόσο, η σοβαρή, άξια νοσηλείας βλάβη στους πνεύμονες χρειάζεται τουλάχιστον δύο εβδομάδες για να εκδηλωθεί – υπάρχει λοιπόν χρόνος άφθονος για να παρέμβει «ακόμη και μια μέτρια ποσότητα αντισωμάτων και Τ κυττάρων».

Ο έλεγχος επιπέδων στον οργανισμό των αντισωμάτων στον SARS-CoV-2 όταν δεν υπάρχει ιός μπορεί να είναι κάπως παραπλανητικός, διότι τη απουσία απειλής, τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος βρίσκονται σε ηρεμία, αλλά η ικανότητα προστασίας παραμένει άθικτη. Όταν εμφανιστούν νέοι εισβολείς, θα αφυπνιστούν εκ νέου οι άμυνές μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι λοιμώξεις μετά τον εμβολιασμό, όταν συμβαίνουν, τείνουν να είναι πιο ήπιες^[24], μικρότερης διάρκειας^[25] και λιγότερο πιθανό να εξαπλωθούν σε άλλους ανθρώπους^[26]. Όταν η νέα απειλή υποχωρήσει, τα επίπεδα των αντισωμάτων και των ενεργών κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος μειώνονται και πάλι. «Θα μπορούσατε να το ονομάσετε “εξασθένηση’’», λέει ο Pepper, από το Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, «αλλά έτσι ακριβώς λειτουργεί η ανοσολογική απόκριση».

====

Οι ανοσολογικές αναμνήσεις δεν διαρκούν για πάντα και τελικά τα κύτταρα Β και Τ, όταν ωριμάσουν στις αποθήκες του οργανισμού, θα αποσυρθούν οριστικά. Είναι η στιγμή που η προστασία ενάντια στη νόσηση και τον θάνατο μπορεί να αρχίσει να μειώνεται και οι ειδικοί να αρχίσουν να ανησυχούν. Ορισμένοι μάλιστα, όπως η διευθύντρια του CDC Rochelle Walensky, εκτιμούν ότι οι αυξανόμενες λοιμώξεις από κορονοϊό μετά το εμβόλιο είναι ένα σημάδι για το τι πρόκειται να συμβεί^[27] και προτείνουν ήδη τη χορήγηση επιπλέον δόσεων εμβολίων προκειμένου να αναζωογονηθεί η μνήμη του ανοσοποιητικού συστήματος πριν εξασθενίσει. Το ίδιο σκεπτικό έχει εφαρμοστεί και για τα άλλα εμβόλια πολλαπλών δόσεων: η πρώτη δόση εμβολίου «συστήνει» στον οργανισμό την απειλή και οι επόμενες δόσεις ενισχύουν την αντίληψη ότι ο κίνδυνος είναι πραγματικός και αξίζει να τον πάρουμε στα σοβαρά. Τρεις δόσεις εμβολίου ήδη χορηγούνται σε αρκετά καθιερωμένα εμβόλια, όπως στο εμβόλια για την λοίμωξη από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) και την ηπατίτιδα Β. Άλλα εμβόλια απαιτούν τέσσερις ή πέντε δόσεις^[28] για να παράξουν το επιθυμητό αποτέλεσμα^[29]. (Εικόνα 1). Όμως, σύμφωνα με τους περισσότερους από τους εμπειρογνώμονες με τους οποίους μίλησα για τo άρθρο, είναι νωρίς για να αποφανθούμε εάν ανοσολογικά θα απαιτηθεί πράγματι μία αναμνηστική δόση εμβολίου για την COVID-19.

[Μολύνσεις]

Κατ’ αρχάς, οι πρόσφατοι αριθμοί μολύνσεων εμβολιασμένων με SARS-CoV-2 δεν είναι πραγματικά ανησυχητικοί για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Οι εμβολιασμένοι όντως μολύνονται συχνότερα από ό,τι πριν από μερικούς μήνες, αλλά αυτό παραμένει αρκετά σπάνιο. Σύμφωνα με τις πρόσφατες αναφορές από το CDC, τα εμβόλια Moderna και Pfizer-BioNTech την άνοιξη, μόλις είχε αρχίσει η μαζική τους χορήγηση, κατάφερναν να εμποδίσουν τη μόλυνση σε ποσοστά έως και περίπου 90%^[30] –αυτό το ποσοστό έχει γίνει τώρα 60%^[31] με 70%^[32] και εξακολουθεί να αποτελεί αξιοσημείωτο επίτευγμα των εμβολίων. (Αυτό δεν σημαίνει ότι 30% έως 40% των εμβολιασμένων μολύνονται, αλλά ότι οι εμβολιασμένοι γενικά έχουν 60% έως 70% λιγότερες πιθανότητες να μολυνθούν σε σχέση με τους μη εμβολιασμένους, εάν εκτεθούν). Όμοιοι είναι οι αριθμοί και από άλλες μελέτες^{[33,34,35,36,37,38]}. Να σημειωθεί δε ότι αυτά τα στοιχεία μπορεί ακόμη και να υποτιμούν τα οφέλη των εμβολίων καθώς για πολλές «λοιμώξεις» που εντοπίζονται μέσω της ανίχνευσης γενετικού υλικού του ιού δεν γνωρίζουμε αν αυτό το υλικό είναι ενεργό, μολυσματικό ή απλά τα απομεινάρια της καταστροφής που άφησε πίσω της μια νικηφόρα επίθεση του ανοσοποιητικού συστήματος.

[Συμπτωματικές μολύνσεις]

Η εικόνα της αποτελεσματικότητας των εμβολίων είναι ακόμη καλύτερη αν δούμε τους αριθμούς των συμπτωματικών μολύνσεων μεταξύ των εμβολιασμένων. Τα αρχικά στοιχεία τοποθετούσαν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων της Moderna και της Pfizer κατά της συμπτωματικής νόσου σε ποσοστά 90% έως 95%. Πλέον τώρα, οι πιο πρόσφατες μελέτες καταγράφουν ποσοστά της τάξης του 80%^[39], ακόμη και όταν αντιμετωπίζουν την Delta και ας μην είχαν σχεδιαστεί τα εμβόλια για αυτήν^[40].

Ορισμένες αναφορές από το Ισραήλ^[41] φαίνεται να δίνουν μια πιο δυσοίωνη εικόνα για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου τόσο κατά της λοίμωξης όσο και κατά της συμπτωματικής νόσου, στο 40% περίπου^[42]. Όμως η Çevik, του Πανεπιστημίου του St. Andrews, μας λέει ότι αυτού του είδους τα στοιχεία είναι μπλεγμένα, χρειάζονται ξεκαθάρισμα^[43] και μπορεί στην πραγματικότητα να υπερεκτιμούν το πρόβλημα. Για παράδειγμα, σε όλες τις χώρες, οι πρώτοι εμβολιασθέντες ήταν μεγαλύτεροι σε ηλικία, με κάπως χειρότερη υγεία και σε επαγγέλματα υψηλότερου κινδύνου^[44] από τις μετέπειτα ομάδες εμβολιασθέντων. Αυτό και μόνο θα μπορούσε να κάνει την προστασία που έλαβαν να φαίνεται λιγότερο εντυπωσιακή σε σύγκριση με τις επόμενες ομάδες πληθυσμού που εμβολιάστηκαν. Επιπλέον, όταν υπολογίστηκαν οι αρχικοί αριθμοί αποτελεσματικότητας, οι άνθρωποι τηρούσαν περισσότερο τις φυσικές αποστάσεις και τις μάσκες. Είναι αναμενόμενο ότι ο κίνδυνος μόλυνσης αυξάνεται όταν τον μετράς τις ημέρες κατά τις οποίες έχουν χαλαρώσει τα μέτρα αποστασιοποίησης. Και καθώς περισσότεροι από τους ανεμβολίαστους έχουν μολυνθεί, η συλλογική τους ανοσία έχει αυξηθεί, καθιστώντας τους, επίσης, λιγότερο ευάλωτους στον ιό, γεγονός που θα μπορούσε να κάνει την αποτελεσματικότητα των εμβολίων να φαίνεται χαμηλότερη. [Σημείωση της μεταφράστριας: επιπλέον συζήτηση για την ορθή ανάλυση των στοιχείων του Ισραήλ βλ. Morris J. Israeli data: How can efficacy vs. severe disease be strong when 60% of hospitalized are vaccinated? Covid-19 Data Science]

Η εξελικτική διαδικασία των ιών μπερδεύει ακόμη παραπάνω τα πράγματα. Η ανοσολογική μνήμη θα μπορούσε να αντιμάχεται επ’ αόριστον τις διάφορες παραλλαγές του ιού και διαρκώς να αντιμετωπίζει μια καλή μεταμφίεση του ιού. Όπως ήδη είπαμε, τα εμβόλια δεν σχεδιάστηκαν για την Delta παραλλαγή του SARS-CoV-2, η οποία είναι μια πολύ γρήγορη παραλλαγή του κορονοϊού, ικανή να συσσωρεύεται μέσα σε λίγες ημέρες στο σώμα, ενδεχομένως πριν ενεργοποιηθεί η αντίδραση μνήμης. Είναι επίσης πιο ικανή να μολύνει και να οδηγεί σε συμπτωματική νόσο εμβολιασμένους^[40] ειδικά σε περιόδους μαζικής αύξησης κρουσμάτων, κατά τις οποίες και οι εμβολιασμένοι υποβάλονται τακτικά σε υψηλές δόσεις ιικού φορτίου. Αξίζει να σημειωθεί όμως ότι δεν έχουμε ακόμη ξεκαθαρίσει κατά πόσο οι διαφοροποιήσεις στην αποτελεσματικότητα των εμβολίων οφείλονται στην παραλλαγή Delta ή στο ανοσοποιητικό μας σύστημα.

[Σοβαρές μολύνσεις και θάνατοι]

Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα των εμβολίων δεν έχει αλλάξει καθόλου όσον αφορά στις σοβαρές ασθένειες και στους θανάτους^[45,41]: οι εμβολιασμένοι εξακολουθούν να αποφεύγουν τη σοβαρή νόσηση εξίσου αποτελεσματικά όπως και στην έναρξη των εμβολιασμών^[46,47], με ποσοστά που φτάνουν και στο 90%. Αυτό είναι φανταστικό, δεδομένου ότι το αρχικό σημείο αναφοράς του FDA για την επιτυχία του εμβολίου, που ανακοινώθηκε τον Ιούνιο του 2020, ήταν η μείωση του κινδύνου εμφάνισης νόσου ή σοβαρής ασθένειας μεταξύ των εμβολιασμένων κατά 50%^[48]. Μέχρι στιγμής, απλώς δεν υπάρχουν «ενδείξεις ουσιαστικής μείωσης» έναντι των χειρότερων εκβάσεων (σ. σοβαρής νόσου & θανάτου), όπως αναφέρει ο Saad Omer, επιδημιολόγος στο Yale. [Μια σημαντική σημείωση: Δεν έχουμε ακόμη αρκετά δεδομένα για να γνωρίζουμε πόσο καλά τα εμβόλια προλαμβάνουν τις μακροχρόνιες COVID[49], οι οποίες μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και μετά από σχετικά ήπιες λοιμώξεις].

Όλα αυτά, λέει η Jennifer Gommerman, ανοσολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, υπογραμμίζουν τη σημασία του να αξιολογούμε απολύτως ξεχωριστά τα διαφορετικά μέτρα αποτελεσματικότητας των εμβολίων έναντι της μόλυνσης και έναντι σοβαρής νόσησης. Οι δύο αυτές αποτελεσματικότητες δεν είναι απαραίτητο να εξασθενούν μαζί καθώς «μπαίνουν στο παιχνίδι διαφορετικοί ανοσολογικοί μηχανισμοί». Έτσι λοιπόν, αν και η πτώση των επιπέδων των αντισωμάτων μπορεί να προμηνύει μεγαλύτερη ευπάθεια στις λοιμώξεις, αυτό δεν μεταφράζεται πάντα σε απώλεια της ανοσολογικής μνήμης ούτε σε μεγαλύτερη πιθανότητα σοβαρής νόσησης. Προς το παρόν, οι ερευνητές δεν γνωρίζουν πόσα αντισώματα χρειάζονται οι άνθρωποι για να αποτραπεί η μόλυνση ή η ασθένεια ούτε ακόμη εάν τα επίπεδα αντισωμάτων είναι οι καλύτεροι δέικτες για την αξιολόγηση της προστασίας από το εμβόλιο.

====

Οι πανδημίες δεν διαρκούν για πάντα. Με το πέρασμα του χρόνου ο αρχικός «πύρινος» κίνδυνος από τους ιούς καταλαγιάζει και οι λοιμώξεις γίνονται λίγο πολύ βιώσιμες. Τα εμβόλια μάς βοηθούν να δαμάσουμε τις φλόγες με ασφάλεια, δημιουργώντας ασπίδες εκεί που πριν δεν υπήρχαν. Σε έναν πιο εμβολιασμένο κόσμο, λιγότερα δέντρα καίγονται καθώς λιγότερες φλόγες πηδούν από κλαδί σε κλαδί. Όσο περισσότεροι εμβολιασμένοι κυκλοφορούν, τόσο λιγότερα προσανάμματα υπάρχουν για να κάψει ο ιός.

Η συλλογική μας άμυνα είναι βέβαιο ότι και θα αυξάνεται και θα μειώνεται. Στα χρόνια και τις δεκαετίες που ένα παθογόνο παραμένει μαζί μας, θα γεννηθούν και άλλοι ευάλωτοι στον ιό άνθρωποι, καθώς θα πεθαίνουν οι ανοσοποιημένοι ενήλικες^[50] (Εικόνα 2). Ο εμβολιασμός δεν κάνει τους ανθρώπους αδιαπέραστους, απλώς τους δίνει περισσότερη ανοσία από ό,τι είχαν πριν. Και οι εμβολιασμένοι είναι δυνατό να ξαναγίνουν ευάλωτοι όταν η προστασία από το εμβόλιο εξασθενήσει, είτε λόγω ανοσολογικής αμνησίας είτε επειδή ο ιός έχει φορέσει μια μη αναγνωρίσιμη στολή.

Ωστόσο, η εξασθένηση δεν είναι εξαφάνιση.. Ακόμη και αν οι εμβολιασμένοι μερικές φορές μολύνονται και αρρωσταίνουν, αυτό θα συμβαίνει λιγότερο συχνά και λιγότερο σοβαρά. Αυτό, με τη σειρά του, καθιστά πολύ πιο δύσκολο για τον ιό να παραμείνει και να εξαπλωθεί. Ο στόχος του εμβολιασμού, λέει η Çevik, είναι να εξημερωθεί ο ιός, σταδιακά, σε κάτι λιγότερο τρομερό, πιο ευμετάβλητο. Η μόλυνση δεν θα χρειάζεται πλέον να είναι επικίνδυνη. «Το ζητούμενο δεν είναι να σας προστατεύσουμε από το να αποκτήσετε έστω και μια μικρή ποσότητα του ιού στο σώμα σας», λέει η Çevik. Δεν δουλεύουμε για να εξαλείψουμε τα θετικά αποτελέσματα των τεστ: «Δεν είναι αυτή η δουλειά των εμβολίων».

Όσον αφορά στις ενισχυτικές δόσεις εμβολίων, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα ποικίλλουν ανάλογα με το εκάστοτε πλαίσιο. Για τα άτομα που δεν ανταποκρίθηκαν καλά στις πρώτες δόσεις, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με μέτρια ή σοβαρή ανοσοκαταστολή, οι πρόσθετες δόσεις θα είναι πολύ σημαντικές, λέει ο Saad Omer, επιδημιολόγος στο Yale. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι τρίτες δόσεις εμβολίων δεν παρέχουν τόσο «ενίσχυση» όσο βοηθούν να ολοκληρωθεί ο αρχικός εμβολιασμός.

Για τους υπόλοιπους από εμάς, όμως, τα οφέλη από μία τρίτη δόση είναι πιο δύσκολο να τα φανταστούμε. Σε κάποιο άτομο με πλήρως λειτουργικό ανοσοποιητικό σύστημα, του οποίου η άμυνα είχε ήδη ενισχυθεί σημαντικά από τα πρώτα εμβόλια, οι περισσότερες δόσεις πιθανώς θα αύξαναν την παραγωγή αντισωμάτων^[51] και αυτό με τη σειρά του θα μείωνε περαιτέρω τη μόλυνση και τη μετάδοση, λέει ο Gommerman. Πολύ πρώιμα δεδομένα^[52] υποδηλώνουν ότι αυτό μπορεί να συμβαίνει στο Ισραήλ, το οποίο ήδη ενισχύει ευρέως. Αλλά δεν είναι σαφές πόσο θα διαρκέσει αυτή η προληπτική ενίσχυση. Ο Ellebedy, του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον στο Σεντ Λούις, δήλωσε ότι οι ενισχυτικές δόσεις θα είχαν «πραγματικό όφελος» μόνο εάν επέκτειναν την ικανότητα του οργανισμού να παράγει αντισώματα μακροπρόθεσμα, αντί να τροφοδοτούν απλώς μια προσωρινή έκρηξη. Είναι ιδιαίτερα ασαφές αν αυτό θα συνέβαινε με μία ακόμη ένεση της αρχικής συνταγής του εμβολίου, που χορηγείται στον βραχίονα –σε αντίθεση, ας πούμε, με ένα ρινικό σπρέι με συστατικά ειδικά για το Delta.

Αυτή τη στιγμή, ορισμένες μορφές αποτελεσματικότητας των εμβολίων υποχωρούν, αλλά οι πιο σημαντικές δεν υποχωρούν. Εάν αυτό δεν αλλάξει, οι εκτεταμένες ενισχυτικές δόσεις σε ήδη εμβολιασμένες χώρες είναι πιθανό να προσφέρουν φθίνουσες αποδόσεις, όπως το να συμπληρώνεις ένα ποτό που είναι ήδη στα πρόθυρα να ξεχειλίσει. Εν τω μεταξύ, δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν έχουν ακόμα πιει ούτε μια γουλιά από το ποτό.

Εικόνα 1. Εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού 2020 (α) παιδιών, εφήβων και (β) ενηλίκων.

(α) Παιδιών

 

(β) Ενηλίκων

Σημείωση: Οι εικόνες είναι προσθήκη στην ελληνική μετάφραση, δεν υπάρχουν στο πρωτότυπ

Πηγές: Εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών παιδιών και εφήβων https://www.moh.gov.gr/articles/health/dieythynsh-dhmosias-ygieinhs/emboliasmoi/ethniko-programma-emboliasmwn-epe-paidiwn-kai-efhbwn/7246-programma-emboliasmwn-paidiwn-efhbwn-2020?fdl=17078 και Εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών ενηλίκων https://www.moh.gov.gr/articles/health/dieythynsh-dhmosias-ygieinhs/emboliasmoi/ethniko-programma-emboliasmwn-epe-enhlikwn/7968-ethniko-programma-emboliasmwn-enhlikwn-2020-2021?fdl=18386

 

Σημείωση: Η εικόνα είναι προσθήκη στην ελληνική μετάφραση του άρθρου, δεν υπάρχει στο πρωτότυπο
Πηγή: Ian M. MacKay (ιολόγος) https://twitter.com/MackayIM/status/1434493929517248514?s=20

Βιβλιογραφία

[1] COVID-19 Real-Time Learning Network.
https://www.idsociety.org/covid-19-real-time-learning-network/vaccines/vaccines-information–faq/

[2] CDC warns of a “significant decline” in vaccine effectiveness for some, prompting booster dose decision,
https://www.cbsnews.com/news/covid-vaccine-booster-shot-cdc-effectiveness/

[3] New CDC studies point to waning immunity from vaccines, https://www.politico.com/news/2021/08/24/cdc-studies-vaccine-immunity-506782

[4] Why Wait 8 Months? You could probably sneak in a COVID-19 booster shot right now. But there are a few good reasons to hold off.
https://www.theatlantic.com/health/archive/2021/08/covid-booster-shots-biden-8-months/619789/

[5] National Academies Release Draft Framework for Equitable Allocation of a COVID-19 Vaccine, Seek Public Comment,
https://www.nationalacademies.org/news/2020/09/national-academies-release-draft-framework-for-equitable-allocation-of-a-covid-19-vaccine-seek-public-comment

[6] The Immune System’s Weirdest Weapon. For decades, neutrophils have been miscast as mindless grunts. They’re more like super-soldiers.
https://www.theatlantic.com/science/archive/2021/06/super-soldier-cells-hiding-your-pus/619235/

[7] We’re Zeroing In On the ‘Holy Grail’ of COVID-19 Immunity. There’s no good way of measuring whether your vaccine worked—yet.
https://www.theatlantic.com/science/archive/2021/07/correlates-of-protection-vaccine-immunity/619508/

[8]  Nahass et al.  Intramuscular SARS-CoV-2 vaccines elicit varying degrees of plasma and salivary antibody responses as compared to natural infection. medRxiv 2021.08.22.21262168 https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.08.22.21262168v1  doi: https://doi.org/10.1101/2021.08.22.21262168

[9] Sheikh-Mohamed et al. A mucosal antibody response is induced by intra-muscular SARS-CoV-2 mRNA vaccination. medRxiv 2021.08.01.21261297; doi: https://doi.org/10.1101/2021.08.01.21261297 https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.08.01.21261297v2 

[10] Nasal coronavirus vaccines may work better than injected ones. https://www.nytimes.com/2020/07/14/health/coronavirus-nasal-vaccines.html

[11] Khoury, D.S., Cromer, D., Reynaldi, A. et al. Neutralizing antibody levels are highly predictive of immune protection from symptomatic SARS-CoV-2 infection. Nat Med 27, 1205–1211 (2021). https://doi.org/10.1038/s41591-021-01377-8

[12] Turner, J.S., Kim, W., Kalaidina, E. et al. SARS-CoV-2 infection induces long-lived bone marrow plasma cells in humans. Nature 595, 421–425 (2021). https://doi.org/10.1038/s41586-021-03647-4

[13] Antibody Persistence through 6 Months after the Second Dose of mRNA-1273 Vaccine for Covid-19. N Engl J Med 2021; 384:2259-2261 doi: 10.1056/NEJMc2103916 https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMc2103916

[14] Amanna et al. Duration of Humoral Immunity to Common Viral and Vaccine Antigens.
List of authors. N Engl J Med 2007; 357:1903-1915 doi: 10.1056/NEJMoa066092 https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa066092

[15] Slifka et al. Humoral Immunity Due to Long-Lived Plasma Cells Immunity, Volume 8, Issue 3, 363 – 372 https://www.cell.com/immunity/fulltext/S1074-7613(00)80541-5?_returnURL=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS1074761300805415%3Fshowall%3Dtrue

[16] Gaebler et al. Evolution of antibody immunity to SARS-CoV-2. Nature 591, 639–644 (2021). https://doi.org/10.1038/s41586-021-03207-w https://www.nature.com/articles/s41586-021-03207-w

[17] Turner, J.S., O’Halloran, J.A., Kalaidina, E. et al. SARS-CoV-2 mRNA vaccines induce persistent human germinal centre responses. Nature 596, 109–113 (2021). https://doi.org/10.1038/s41586-021-03738-2 https://www.nature.com/articles/s41586-021-03738-2#citeas

[18] Dan et al. Immunological memory to SARS-CoV-2 assessed for up to 8 months after infection. Science; 2021: 371 (6259) https://www.science.org/doi/10.1126/science.abf4063

[19] Painter et al. Rapid induction of antigen-specific CD4+ T cells is associated with coordinated humoral and cellular immunity to SARS-CoV-2 mRNA vaccination. Immunity. 2021 https://www.cell.com/immunity/fulltext/S1074-7613(21)00308-3

[20] Stephenson et al. Durable Humoral and Cellular Immune Responses Following Ad26.COV2.S Vaccination for COVID-19. medRxiv 2021.07.05.21259918; doi: https://doi.org/10.1101/2021.07.05.21259918 https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.07.05.21259918v1

[21] Tarke et al. Impact of SARS-CoV-2 variants on the total CD4+ and CD8+ T cell reactivity in infected or vaccinated individuals. Cell Rep Med. 2021 Jul 20; 2(7): 100355. doi: 10.1016/j.xcrm.2021.100355

[22] Goel et al. mRNA Vaccination Induces Durable Immune Memory to SARS-CoV-2 with Continued Evolution to Variants of Concern bioRxiv 2021.08.23.457229; doi: https://doi.org/10.1101/2021.08.23.457229 https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2021.08.23.457229v1 c

[23] Mateus et al. Low dose mRNA-1273 COVID-19 vaccine generates durable T cell memory and antibodies enhanced by pre-existing crossreactive T cell memory.
medRxiv 2021.06.30.21259787; doi: https://doi.org/10.1101/2021.06.30.21259787 https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.06.30.21259787v1

[24] Your Vaccinated Immune System Is Ready for Breakthroughs. https://www.theatlantic.com/science/archive/2021/07/anatomy-of-a-vaccine-breakthrough/619562/

[25] Chia et al. Virological and serological kinetics of SARS-CoV-2 Delta variant vaccine2 breakthrough infections: a multi-center cohort study https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.07.28.21261295v1.full.pdf

[26]  Shamier et al.  Virological characteristics of SARS-CoV-2 vaccine breakthrough infections in health care workers.
medRxiv 2021.08.20.21262158; doi: https://doi.org/10.1101/2021.08.20.21262158 https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.08.20.21262158v1

[27] U.S. will begin wide distribution of Covid booster shots next month, saying vaccine protection wanes over time  https://www.cnbc.com/2021/08/18/covid-booster-shots-us-to-begin-wide-distribution-of-third-vaccine-doses-next-month.html

[28] Immunization schedules https://www.cdc.gov/vaccines/schedules/hcp/imz/child-adolescent.html

[29] [ΣτΜ. Εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών παιδιών και εφήβων https://www.moh.gov.gr/articles/health/dieythynsh-dhmosias-ygieinhs/emboliasmoi/ethniko-programma-emboliasmwn-epe-paidiwn-kai-efhbwn/7246-programma-emboliasmwn-paidiwn-efhbwn-2020?fdl=17078 και Εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών ενηλίκων https://www.moh.gov.gr/articles/health/dieythynsh-dhmosias-ygieinhs/emboliasmoi/ethniko-programma-emboliasmwn-epe-enhlikwn/7968-ethniko-programma-emboliasmwn-enhlikwn-2020-2021?fdl=18386 ]

[30] Thompson et al. Interim Estimates of Vaccine Effectiveness of BNT162b2 and mRNA-1273 COVID-19 Vaccines in Preventing SARS-CoV-2 Infection Among Health Care Personnel, First Responders, and Other Essential and Frontline Workers — Eight U.S. Locations, December 2020–March 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2021;70:495–500. DOI: http://dx.doi.org/10.15585/mmwr.mm7013e3external icon.

[31] Fowlkes et al. Effectiveness of COVID-19 Vaccines in Preventing SARS-CoV-2 Infection Among Frontline Workers Before and During B.1.617.2 (Delta) Variant Predominance — Eight U.S. Locations, December 2020–August 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2021;70:1167-1169. DOI: http://dx.doi.org/10.15585/mmwr.mm7034e4external icon.

[32] Rosenberg et al. New COVID-19 Cases and Hospitalizations Among Adults, by Vaccination Status — New York, May 3–July 25, 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2021;70:1150-1155. DOI: http://dx.doi.org/10.15585/mmwr.mm7034e1external icon.

[33] BNT162b2 and mRNA-1273 COVID-19 vaccine effectiveness against the Delta (B.1.617.2) variant in Qatar.
Patrick Tang, Mohammad R. Hasan, Hiam Chemaitelly, Hadi M. Yassine, Fatiha M. Benslimane, Hebah A. Al Khatib, Sawsan AlMukdad, Peter Coyle, Houssein H. Ayoub, Zaina Al Kanaani, Einas Al Kuwari, Andrew Jeremijenko, Anvar Hassan Kaleeckal, Ali Nizar Latif, Riyazuddin Mohammad Shaik, Hanan F. Abdul Rahim, Gheyath K. Nasrallah, Mohamed Ghaith Al Kuwari, Hamad Eid Al Romaihi, Adeel A. Butt, Mohamed H. Al-Thani, Abdullatif Al Khal, Roberto Bertollini, Laith J. Abu-Raddad.
medRxiv 2021.08.11.21261885; doi: https://doi.org/10.1101/2021.08.11.21261885

[34] Comparison of two highly-effective mRNA vaccines for COVID-19 during periods of Alpha and Delta variant prevalence.
Arjun Puranik, Patrick J. Lenehan, Eli Silvert, Michiel J.M. Niesen, Juan Corchado-Garcia, John C. O’Horo, Abinash Virk, Melanie D. Swift, John Halamka, Andrew D. Badley, A.J. Venkatakrishnan, Venky Soundararajan.
medRxiv 2021.08.06.21261707; doi: https://doi.org/10.1101/2021.08.06.21261707

[35] Nanduri S, Pilishvili T, Derado G, et al. Effectiveness of Pfizer-BioNTech and Moderna Vaccines in Preventing SARS-CoV-2 Infection Among Nursing Home Residents Before and During Widespread Circulation of the SARS-CoV-2 B.1.617.2 (Delta) Variant — National Healthcare Safety Network, March 1–August 1, 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2021;70:1163-1166. DOI: http://dx.doi.org/10.15585/mmwr.mm7034e3external icon.

[36] Progress of the Delta variant and erosion of vaccine effectiveness, a warning from Utah.
Lindsay T. Keegan, Shaun Truelove, Justin Lessler
medRxiv 2021.08.09.21261554; doi: https://doi.org/10.1101/2021.08.09.21261554

[37] Pouwelset al.  Impact of Delta on viral burden and vaccine effectiveness against new SARS-CoV-2 infections in the UK Koen B. https://www.ndm.ox.ac.uk/files/coronavirus/covid-19-infection-survey/finalfinalcombinedve20210816.pdf

[38] Elliot et al. REACT-1 round 13 final report: exponential growth, high prevalence of SARS-CoV-2 and vaccine effectiveness associated with Delta variant in England during May to July 2021 https://spiral.imperial.ac.uk/handle/10044/1/90800

[39] Nasreen et al. Effectiveness of COVID-19 vaccines against variants of concern in Ontario, Canada. medRxiv 2021.06.28.21259420; doi: https://doi.org/10.1101/2021.06.28.21259420.
https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.06.28.21259420v2

[40] Bernal et al.  Effectiveness of Covid-19 Vaccines against the B.1.617.2 (Delta) Variant.
List of authors. N Engl J Med 2021; 385:585-594 doi: 10.1056/NEJMoa2108891 https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2108891

[41] Goldberg et al. Waning immunity of the BNT162b2 vaccine: A nationwide study from Israel https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.08.24.21262423v1.full.pdf

[42] https://www.gov.il/BlobFolder/reports/vaccine-efficacy-safety-follow-up-committee/he/files_publications_corona_two-dose-vaccination-data.pdf

[43] Muge Cevik twitter review thread https://twitter.com/mugecevik/status/1430218372348878860

[44] Resurgence of SARS-CoV-2 Infection in a Highly Vaccinated Health System Workforce δοι: 10.1056/NEJMc2112981.
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMc2112981?query=featured_home

[45] Tang et al. BNT162b2 and mRNA-1273 COVID-19 vaccine effectiveness against the Delta (B.1.617.2) variant in Qatar Patrick https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.08.11.21261885v1.full.pdf

[46] Tartof et al. Six-Month Effectiveness of BNT162B2 mRNA COVID-19 Vaccine in a Large US Integrated Health System: A Retrospective Cohort Study The Lancet https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3909743

[47] Tenforde et al. Sustained Effectiveness of Pfizer-BioNTech and Moderna Vaccines Against COVID-19 Associated Hospitalizations Among Adults — United States, March–July 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2021;70:1156-1162. DOI: http://dx.doi.org/10.15585/mmwr.mm7034e2external icon. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7034e2.htm?s_cid=mm7034e2_w#suggestedcitation

[48] Coronavirus (COVID-19) Update: FDA Takes Action to Help Facilitate Timely Development of Safe, Effective COVID-19 Vaccines https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/coronavirus-covid-19-update-fda-takes-action-help-facilitate-timely-development-safe-effective-covid

[49] Long-haulers are fighting for their future. https://www.theatlantic.com/science/archive/2021/09/covid-19-long-haulers-pandemic-future/619941/.
Many people with long COVID feel that science is failing them. Neglecting them could make the pandemic even worse.

[50] ΣτΜ. Εδώ θεωρούμε χρήσιμο να παραθέσουμε ένα σχετικό σχήμα που δημιούργησε και διοχέτευσε στο Twitter o ιολόγος Ian M. MacKay https://twitter.com/MackayIM/status/1434493929517248514?s=20  

[51] Johnson & Johnson Announces Data to Support Boosting its Single-Shot COVID-19 Vaccine https://www.jnj.com/johnson-johnson-announces-data-to-support-boosting-its-single-shot-covid-19-vaccine

[52] Bar-On et al. BNT162b2 vaccine booster dose protection: A nationwide study from Israel https://www.gov.il/BlobFolder/reports/vaccine-efficacy-safety-follow-up-committee/he/files_publications_corona_booster-27082021.pdf

 

Τι πραγματικά γνωρίζουμε για την φθίνουσα ανοσία