Η ηγεμονία των ΗΠΑ - τα οφέλη του ηγεμόνα και το κόστος της ηγεμονίας

 

 

Το τέλος του Β ΠΠ βρήκε τις ΗΠΑ σε μια ανέλπιστα προνομιούχο θέση: όχι μόνο είχαν συσσωρεύσει τεράστια κεφάλαια και είχαν «πατήσει πόδι» στην Ευρώπη αλλά ταυτοχρόνως το εθνικό τους νόμισμα -που χρηματοδοτείτο από την Γουώλ Στρητ- γινόταν το νόμισμα του παγκόσμιου εμπορίου.

Η κυβέρνηση Ρούσβελτ βρήκε την ευκαιρία να εκμεταλλευτεί την θέση ισχύος στην οποία βρέθηκε η χώρα του ώστε να επιβάλλει ένα σχέδιο λειτουργίας του μη-"κομμουνιστικού" κόσμου υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ και εντός του κεϋνσιανού μοντέλου που είχε εφαρμοστεί μετά το κραχ του 1929. Στο νέο αυτό μοντέλο έπρεπε, μεταξύ άλλων, να προβλέπεται ένας μηχανισμός απορρόφησης κραδασμών σε περίπτωση που εμφανιζόταν μια νέα κρίση στις ΗΠΑ. Η λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα ήταν η δημιουργία δυο, υποστηρικτικών προς το δολάριο, εμπορικών και βιομηχανικών ζωνών: της ζώνης του γερμανικού και της ζώνης του ιαπωνικού νομίσματος.

Το θέμα εντάχθηκε σε αυτό που ονομάστηκε «σύστημα του Μπρέτον Γουντς» το οποίο («σύστημα») στόχευε στην συνολική οργάνωση του Δυτικού κόσμου ώστε να αποφευχθούν μελλοντικές οικονομικές κρίσεις σαν και αυτήν που οδήγησε στο κραχ του 1929 και τον Β ΠΠ (η διαμόρφωση του συστήματος ξεκίνησε στην Διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, 1-22/7/1944, αλλά ολοκληρώθηκε λίγα χρόνια αργότερα). Βασικά συστατικά του συστήματος του Μπρέτον Γουντς ήταν η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο: η μεν ΠΤ για να χρηματοδοτεί επενδύσεις και το δε ΔΝΤ για να παρέχει δάνεια σε οικονομίες που παρουσίαζαν ελλείμματα.

Η πρόταση για το νομισματικό τμήμα του σχεδίου που τελικά επικράτησε ήταν του αμερικανού οικονομολόγου Harry Dexter White. Σύμφωνα με αυτήν, το δολάριο γινόταν το παγκόσμιο νόμισμα που συνδεόταν με τον χρυσό με την σταθερή σχέση 35 δολάρια ανά ουγγιά. Όλα τα υπόλοιπα νομίσματα συνδέονταν το καθένα με μία, επίσης σταθερή, ισοτιμία με το δολάριο (με μια μικρή δυνατότητα διακύμανσης της τάξης του 1%). Δυνατότητα αλλαγής της ισοτιμίας υπήρχε μόνο αν κάποια χώρα είχε προβλήματα στο εμπορικό της ισοζύγιο και μόνο με την έγκριση των ΗΠΑ. Έτσι το δολάριο γινόταν, με κοινή συμφωνία των μη-"κομμουνιστικών" χωρών, το κέντρο του νομισματικού συστήματος.

Η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου και η αναγκαιότητα ανασυγκρότησης της καταστραμμένης Ευρώπης απέναντι στο μπλοκ της ΕΣΣΔ ανάγκασε το ΗΒ, την Γαλλία και τους υποστηρικτές τους να αποδεχτούν την ενίσχυση της Γερμανίας την οποία οι ΗΠΑ προόριζαν ως τον βιομηχανικό πυλώνα ανασυγκρότησης της Δυτ. Ευρώπης: πέρα από την στρατιωτική βοήθεια, τής παρείχαν επενδυτικά κεφάλαια (Σχέδιο Μάρσαλ) και εργατικά χέρια από χώρες του ευρωπαϊκού Νότου (μετανάστες από Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία, Τουρκία και Ιταλία) για να χτίσει την οικονομία της. Η ολοκλήρωση του Σχεδίου Μάρσαλ (1951) είχε ως συνέχεια του την δημιουργία της ΕΚΑΧ που εξελίχθηκε αργότερα στην ΕΟΚ και την ΕΕ. Αν η ΕΟΚ προοριζόταν ως ζωτικός χώρος της γερμανικής βιομηχανίας η περιοχή της Άπω Ανατολής προοριζόταν ως ζωτικός χώρος της ιαπωνικής βιομηχανίας (το «ιαπωνικό» σκέλος του σχεδίου βρήκε εμπόδιο στην κινέζικη και στην βιετναμέζικη επανάσταση και περιορίστηκε σε άλλες χώρες της περιοχής).

Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να συγκροτηθούν η εμπορική ζώνη του μάρκου στην Ευρώπη και η εμπορική ζώνη του γεν στην Ασία στηριγμένες σε δυο ισχυρές βιομηχανικές χώρες (την Γερμανία και την Ιαπωνία) που όμως δεν θα είχαν στρατιωτική ισχύ, θα εξαρτιόνταν από το δολάριο και θα δημιουργούσαν ζήτηση για την παραγωγή των ΗΠΑ. Τις πρώτες τουλάχιστον δεκαετίες θα έπαιρναν πιστώσεις από τις ΗΠΑ για να δημιουργήσουν την υλική βάση της βιομηχανίας τους και για να προμηθεύονται πετρέλαιο από τις χώρες της Μέσης Ανατολής (οι οποίες βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της Δύσης).

Στις ίδιες τις ΗΠΑ η κυβέρνηση εφάρμοζε κεϋνσιανής σύλληψης προγράμματα (Πολεμικά προγράμματα για τον Ψυχρό Πόλεμο και το πρόγραμμα New Frontier του Τζ. Κέννεντυ που μετεξελίχθηκε στο Great Society του Λ. Τζόνσον) μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον που διψούσε για επενδύσεις ώστε να ανασυγκροτηθεί μετά τις μεγάλες καταστροφές του Β ΠΠ.

Το συνολικό σχέδιο των ΗΠΑ, όπως έδειξαν τα πράγματα, ήταν απόλυτα πετυχημένο. Δεν αποφεύχθηκε μόνο η ύφεση αλλά η ανάπτυξη ήταν πρωτοφανής σε ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο (αντίστοιχες επιδόσεις παρουσίαζε και η Ανατολική Ευρώπη).

«Το δολάριο είναι δικό μας νόμισμα αλλά δικό σας πρόβλημα»

Ο πόλεμος της Κορέας και αργότερα ο πόλεμος στο Βιετνάμ δεν προκάλεσαν μόνο καταστροφές στις χώρες αυτές αλλά και την ανάγκη στις ΗΠΑ να στηρίξουν τις στρατιωτικές τους επεμβάσεις. Αυτό δημιούργησε την ανάγκη για νέο χρέος και αυτό με την σειρά του στην εκτύπωση δολαρίων από την FED. Έχοντας το «πάνω χέρι» στον Δυτικό κόσμο οι ΗΠΑ προχώρησαν στην εκτύπωση δολαρίων «χωρίς αντίκρυσμα» σε χρυσό παραβαίνοντας την συμφωνία του Μπρέτον Γουντς (το 1970 ο χρυσός που κατείχε η κυβέρνηση των ΗΠΑ κάλυπτε μικρότερο από το 20% των συνολικών απαιτήσεων σε δολάρια) και πλημμυρίζοντας με αυτά τον υπόλοιπο κόσμο (τα γνωστά ως «ευρωδολάρια» της Ευρώπη και τα «πετροδολάρια» τις χώρες της Μ. Ανατολής). Στο τέλος της δεκαετίας του 1960 οι σύμμαχοι των ΗΠΑ άρχισαν να αντιδρούν. Αποκορύφωμα των αντιδράσεων ήταν η απαίτηση της γαλλικής κυβέρνησης να ανταλλάξει μεγάλη ποσότητα δολαρίων που μετέφερε στις ΗΠΑ με πολεμικό της πλοίο για να τα ανταλλάξει με χρυσό!

Η απάντηση της αμερικανικής κυβέρνησης ήταν η μονομερής εγκατάλειψη της συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς ως προς την μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό (κυβέρνηση Νίξον, 15.8.1971). Πολύ γρήγορα ο, εξαρτημένος από το αμερικανικό δολάριο, Δυτικός κόσμος θα καταλάβαινε πόσο θα του στοίχιζε αυτή η «εξέγερση»

Η τιμή του χρυσού σε δολάρια.

Η αποσύνδεση του δολαρίου από τον χρυσό εκτόξευσε την τιμή του χρυσού και των εμπορευμάτων (μεταξύ αυτών και του πετρελαίου: με την ανοχή των ΗΠΑ η τιμή του πενταπλασιάστηκε μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ‘70) αλλά και των επιτοκίων (δλδ στην «τιμή» του χρήματος) δημιουργώντας οικονομική στασιμότητα και κύματα πληθωρισμού για πρώτη φορά στα μεταπολεμικά χρόνια. Ήταν η περίοδος που διαψεύστηκαν οι θεωρίες πως ο κεϋνσιανισμός μπορεί να διασώσει τον καπιταλισμό από τις κρίσεις του. Μέσα σε αυτήν την νέα πραγματικότητα οι ΗΠΑ επιδίωξαν –και κατάφεραν χάρη στην ηγεμονία του δολαρίου- να μετατρέψουν το μειονέκτημα των «δίδυμων ελλειμμάτων» (έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών και έλλειμμα στον κρατικό προϋπολογισμό) σε πλεονέκτημα με το οποίο άρχισαν να «απορροφούν» τα πλεονάσματα από τον υπόλοιπο κόσμο. Η νεοφιλελεύθερη ρύθμιση που επέβαλε ο Ρήγκαν έπαιξε τον ρόλο της σε αυτό. Από τη μια το εργατικό κόστος στις ΗΠΑ χτυπήθηκε άμεσα ενώ το αντίστοιχο στην Ευρώπη έμενε υψηλό χάρη στις αντιστάσεις του ευρωπαϊκού συνδικαλιστικού κινήματος και του ήδη ανεπτυγμένου κράτους πρόνοιας. Από την άλλη, η τιμή του πετρελαίου έμενε σε υψηλά επίπεδα για την Ευρώπη και την Ιαπωνία οι οποίες είχαν παντελή έλλειψη υδρογονανθράκων ενώ τα αμερικανικά μονοπώλια μπορούσαν να προμηθεύονται ευκολότερα πρώτες ύλες από τις χώρες του υπόλοιπου κόσμου που ήλεγχαν (γι’ αυτό και η στήριξη προς τα δικτατορικά καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής –και όχι μόνο). Χρησιμοποιώντας αυτά τα δυο εργαλεία, οι ΗΠΑ κατάφεραν να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγικότητα τους και να ρίξουν τον πληθωρισμό τους σε σχέση με τους συμμάχους/ανταγωνιστές της Δύσης.

Η νέα εποχή

Η αλλαγή υποδείγματος από τις ΗΠΑ και η επικράτηση τους στον ανταγωνισμό με τους συμμάχους τους αφενός επέβαλε το νεοφιλελεύθερο μοντέλο στην Ευρώπη (η Συνθήκη του Μάαστριχτ ήταν η επίσημη επιβεβαίωση) και αφετέρου παγίωσε μια νέα κατάσταση στην μεταφορά κεφαλαίων: από εκεί που οι ΗΠΑ χρηματοδοτούσαν τους συμμάχους τους στην ζώνη του μάρκου και στην ζώνη του γεν έγιναν αποδέκτες πλεονασμάτων από αυτές (αλλά και από τις υπόλοιπες οικονομίες). Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 κεφάλαια μεταφέρονται από τον υπόλοιπο κόσμο στις ΗΠΑ είτε για να επενδυθούν στα αμερικάνικα χρηματιστήρια, είτε για να αγοράσουν κρατικά ομόλογα, είτε για να επενδυθούν απευθείας σε ακίνητα και άλλα αμερικάνικα «assets».

Η νέα αυτή κατάσταση φυσικά δεν θα μπορούσε να επικρατήσει μόνο χάρη στα «δίδυμα ελλείμματα» (εξαιτίας αυτών που η Ελλάδα οδηγήθηκε στην οιωνεί χρεοκοπία το 2010) αν δεν υπήρχαν δυο ακόμη παράγοντες: η στρατιωτική ισχύς των ΗΠΑ οι οποίες δρούν ως παγκόσμιος χωροφύλακας του Δυτικού κόσμου και η προνομιακή θέση του δολαρίου ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα με το οποίο τιμολογούνται όλες οι αξίες. Αφού λοιπόν οι διεθνείς αγορές κινούνται με συναλλακτικό νόμισμα το δολάριο, όποιος θέλει να αγοράσει κάποιο προϊόν (ακόμη και αν δεν το συνειδητοποιεί), προκαλεί αύξηση στη ζήτηση του δολαρίου ακόμη και αν το προϊόν που αγοράζει δεν έχει καμία σχέση με τις ΗΠΑ (δλδ ακόμη και αν δεν εργάστηκε ούτε ένας αμερικανός για να παραχθεί το προϊόν αυτό!). Επιπλέον, ακριβώς χάρη σε αυτήν την προνομιακή του θέση, το δολάριο μετατρέπεται σε ασφαλές καταφύγιο όπως ήταν κάποτε ο χρυσός: κάθε ατομικός καπιταλιστής αλλά και οι διαχειριστές κεφαλαίων ανά τον κόσμο μετατρέπουν τα κεφάλαια τους σε δολάρια και τα τοποθετούν σε αμερικάνικα περιουσιακά στοιχεία (μετοχές, ομόλογα, ακίνητα).

Η «νεοφιλελεύθερη εποχή» του μονοπωλιακού καπιταλισμού (=ιμπεριαλισμός) συνοδεύτηκε από φαινόμενα, άλλα εντελώς νέα και άλλα που είχαν παρουσιαστεί στην προ-κεϋνσιανή περίοδο (η κρατική παρέμβαση, σε άλλη όμως μορφή από την κεϋνσιανή περίοδο, δεν έπαψε να υπάρχει -με αποκορύφωμα την περίοδο μετά το 2008 οπότε και κυριολεκτικά ο ιδιωτικός τομέας διασώθηκε με πακτωλούς κρατικού χρήματος).

Η απόκλιση των μισθών από την παραγωγικότητα αλλά και η μείωση του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας στη νεοφιλελεύθερη περίοδο

Στα πρώτα ανήκει η διόγκωση του τριτογενούς τομέα και μέσα σε αυτόν του ρόλου του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ΕΕ η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα έπεσε από το 13% το 1970 στο 5% το 2001 και ο δευτερογενής τομέας (κατασκευές+βιομηχανία) από το 40% στο 27%. Αντιθέτως ο τριτογενής τομέας ανέβηκε από το 47% στο 69%. Το ίδιο συνέβη και από πλευράς ΑΕΠ: στις ΗΠΑ ο «παραγωγικός τομέας» (πρωτογενής τομέας και βιομηχανία) έπεσε από το 36,1% το 1947 στο 20,3% το 1987 (για να μειωθούν ακόμη περισσότερο τις επόμενες δεκαετίες) ενώ ο χρηματοπιστωτικός τομέας ανέβηκε από το 2,8% το 1950 στο 8,3% το 2006.

Στα δεύτερα έχουμε την δημιουργία τεράστιων πολυεθνικών «υπερμονοπωλίων» (τα κλασικά μονοπώλια άρχισαν να σχηματίζονται μετά το 1870), το άνοιγμα των συνόρων στο διεθνές εμπόριο και στην απρόσκοπτη μεταφορά κεφαλαίων και την «χρηματιστικοποίηση» της παγκόσμιας οικονομίας. 

Να μείνουμε λίγο στην «χρηματιστικοποίηση» ξεκινώντας από το χρήμα. Στα χρόνια της πρόσφατης κρίσης ακούγαμε συχνά από τους μενουμευρωπαίους το ειρωνικό ερώτημα: «και που θα τα βρείτε τα λεφτά αν βγούμε από την ευρωζώνη; Θα τα μαζέψετε από τα… λεφτόδεντρα;». Η αλήθεια είναι ότι το χρήμα –πιστωτικό χρήμα- όντως «παράγεται» από τα «λεφτόδεντρα»: εδώ και δεκαετίες νέο χρήμα δημιουργείται κατά την έκδοση δανείων από τις εμπορικές Τράπεζες (υπό την επίβλεψη των Κεντρικών Τραπεζών, της FED στις ΗΠΑ, της ΕΚΤ στην Ευρωζώνη κλπ). Αντιστρόφως, η αποπληρωμή ενός δανείου μειώνει ισόποσα το χρήμα που κυκλοφορεί. Όσο ο καπιταλισμός λειτουργεί χωρίς κρίσεις το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν αντιμετωπίζει προβλήματα. Όταν όμως ξεσπούν κρίσεις -είτε δομικές (1929, 1973, 2007) είτε επί μέρους τομέων (πχ μείωση τιμών ακινήτων, ύφεση στον κατασκευαστικό τομέα, τραπεζική κρίση κλπ)- και δάνεια αδυνατούν να πληρωθούν τότε για να ισορροπήσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα οι επιλογές είναι δυο: είτε θα πρέπει να «εξατμιστούν» καταθέσεις (πχ Κύπρος) είτε θα πρέπει να κυκλοφορεί νέο χρήμα από το «λεφτόδεντρο» μέσω νέων δανείων για να καλύψει τα παλιά (ότι έγινε μετά το 2010 στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο κατά την περίοδο του κορονοϊού). Πράγματι, όσο διαρκούσε η μεταπολεμική μπελ επόκ και το ΑΕΠ αυξανόταν σταθερά, διατηρείτο μια ισορροπία ανάμεσα στον «παραγωγικό» και τον «μη παραγωγικό» τομέα κρατώντας χαμηλά τόσο τον τριτογενή τομέα όσο και την αναλογία χρέος/ΑΕΠ παρότι και εκείνη την περίοδο το χρέος αυξανόταν σε ονομαστικές τιμές (για την Ελλάδα, για πρδγμα, το δημόσιο χρέος από 32,1 δισεκ. δρχ το 1966 πήγε στα 114,1 το 1974, με μέσο ετήσιο ποσοστό αύξησης 32%!). Το τέλος της κεϋνσιανής αυταπάτης περί «καπιταλιστικής ανάπτυξης χωρίς κρίσεις» συνέπεσε με την συγκέντρωση τεραστίων χρηματικών κεφαλαίων σε «ευρωδολάρια» και «πετροδολάρια» τα οποία έπρεπε να επενδυθούν (για να παράξουν χρηματικό κέρδος). Όμως η ύφεση και η πτώση της παραγωγής έκαναν μικρότερη την ανάγκη της δανειοδότησης των παραγωγικών επιχειρήσεων αλλά μεγαλύτερη την δανειοδότηση των κρατών. Σταδιακά νέα πελατεία δημιουργήθηκε με την δανειοδότηση των νοικοκυριών φαινόμενο που εντάθηκε για να καλυφθούν οι ανάγκες τους αφού οι μισθοί αδυνατούσαν να καλύψουν τις ανάγκες τους (στεγαστικά δάνεια, διακοποδάνεια, φοιτητικά δάνεια κλπ). Ένας ακόμη τομέας διοχέτευσης των τεράστιων ποσοτήτων λιμνάζοντος χρήματος ήταν τα χρηματιστήρια: τα αυξανόμενα αλλά μη επενδυόμενα κέρδη των επιχειρήσεων, τα συνεχώς αυξανόμενα εισοδήματα των ανώτερων τάξεων, τα αποθεματικά των ασφαλιστικών Ταμείων κάπου έπρεπε να τοποθετηθούν για να δώσουν κέρδη. Και τα χρηματιστήρια, μεταλλαχθέντα πλέον σε ναούς τζόγου, ήταν μια αναγκαστική διέξοδος.

Η απόσυρση των ΗΠΑ από το «σύστημα του Μπρέτον Γουντς», το «πραξικόπημα Volker» με την εκτίναξη των επιτοκίων το 1979 (το οποίο και οδήγησε σε κύμα κρατικών χρεοκοπιών την δεκαετία του ‘80) ήρθαν να τονώσουν τόσο την ισχύ του χρηματοπιστωτικού συστήματος όσο και τον κυρίαρχο ρόλο των χρηματιστηρίων στην οικονομία των τελευταίων σαράντα ετών: αν το «παραγωγικό» κεφάλαιο είναι ένα παράσιτο που ζει από την απομύζηση του πλούτου που παράγει η ζωντανή εργασία, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, αδυνατώντας να παίξει τον συστημικό του ρόλο (δλδ να τονώσει την «πραγματική οικονομία») παρασιτεί πάνω στο «παραγωγικό» κεφάλαιο και στην υπόλοιπη κοινωνία με τις ευλογίες των κυβερνήσεων, των Κεντρικών Τραπεζών και των υπερεθνικών Οργανισμών που επιτηρούν το παγκόσμιο σύστημα (ΟΟΣΑ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΔΝΤ, BIS κλπ).

Ο ηγεμόνας ξανασώζει το παγκόσμιο σύστημα – Η περίπτωση της κρίσης της Λήμαν Μπράδερς

Η κρίση που ξέσπασε το 2007 αναμφισβήτητα ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και μετά πέρασε τον Ατλαντικό και απλώθηκε στην Ευρώπη αλλά οι ΗΠΑ ήταν αυτές που την αντιμετώπισαν διασώζοντας όχι μόνο τον εαυτό τους αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Αμέσως η Fed χωρίς να μπαίνει σε δημόσιες συζητήσεις μετατράπηκε σε «δανειστή ύστατης ανάγκης» πρώτα των ΗΠΑ και στην συνέχεια της Ευρώπης –και όχι μόνο.

Χωρίς πολλές σκέψεις και χωρίς να περιμένει την αμερικάνικη κυβέρνηση η Fed έριχνε δισεκατομμύρια δολάρια στην οικονομία για να διασώζει ιδιωτικές Τράπεζες και επιχειρήσεις. Η ΕΚΤ και η BoE την ακολούθησαν δανείζοντας χρήμα στους ενδιαφερόμενους έναντι ενεχύρων (σε πολλές περιπτώσεις ενέχυρα κακής ποιότητας) και φουσκώνοντας τους ισολογισμούς τους –κάτι που δεν έκαναν για να διασώσουν την Ελλάδα δυο χρόνια αργότερα. Εκείνο όμως που δεν είχαν δυνατότητα να κάνουν ήταν να δημιουργήσουν ρευστότητα σε δολάρια για τα οποία διψούσε το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Θεωρητικά βέβαια θα μπορούσαν να βρουν δολάρια από το εμπορικό πλεόνασμα που διατηρούσε η ΕΕ με τις ΗΠΑ (να αγοράσουν ή να δανειστούν δολάρια από ευρωπαϊκές εταιρείες που εξήγαγαν προϊόντα στις ΗΠΑ) αλλά στις συγκεκριμένες κρισιακές συνθήκες και στην τεράστια ζήτηση δολαρίων αυτό δεν αρκούσε να λύσει το πρόβλημα. Το καλοκαίρι του 2008 η ημερήσια ζήτηση δολαρίων ήταν τουλάχιστον διπλάσια της προσφοράς και κάποιες μέρες ξεπέρασε και το τριπλάσιο. Η έλλειψη δολαρίων δεν εμφανίστηκε μόνο στις εμπορικές Τράπεζες αλλά κα στις ευρωπαϊκές Κεντρικές Τράπεζες. Μια λύση ήταν να στραφούν οι Κεντρικές Τράπεζες στο… ΔΝΤ αλλά αυτό θα ήταν καταστροφικό για όλο το σύστημα. Το φθινόπωρο του 2008 ο Τιμ Γκέιτνερ σημείωνε ότι οι Ευρωπαίοι «διατηρούσαν ένα τραπεζικό σύστημα που είχε αφεθεί να αναπτυχθεί υπερβολικά σε σχέση με το ΑΕΠ, με τεράστιες αναντιστοιχίες νομισμάτων και χωρίς σχέδια κάλυψης των αναγκών των τραπεζών τους σε ρευστότητα, σε περίπτωση που αντιμετωπίζαμε μια καταιγίδα σαν αυτή».

Το πρώτο συστημικό ανάχωμα τραπεζικών διασώσεων, η αγορά ABCP (εμπορικά χρεόγραφα υποστηριζόμενα με στοιχεία ενεργητικού / asset-backed commercial paper), έδειχνε να καταρρέει.

Η Fed έβαλε μπροστά το πρόγραμμα δημοπρασιών καθορισμένης διάρκειας TAF (Term Auction Facility) με το οποίο δεχόταν ως ενέχυρο έναντι ρευστότητας μικρότερης αξιοπιστίας χαρτιά όπως ABS και CDO. Από το πρόγραμμα αυτό ωφελήθηκαν αλλοδαπά ιδρύματα σε ποσοστό πάνω από το 50%.

Το καλοκαίρι του 2008 η Fed ανάλαβε να παίξει και τον ρόλο του διαπραγματευτή repo ύστατης ανάγκης. Μέχρι το τέλος του χρόνου είχε δώσει δάνεια αξίας πάνω από 800 δισ που το μεγαλύτερο μέρος τους απορροφήθηκε από ευρωπαϊκές Τράπεζες (η ελβετική Credit Suisse πήρε το 30% των δανείων).

Νωρίτερα, την άνοιξη του 2008, είχε βάλει μπροστά το TSLF (Term Securities Lending Facility) από το οποίο τα μισά δάνεια πήγαν και πάλι σε Τράπεζες εκτός ΗΠΑ. Με το πρόγραμμα αυτό η Fed δάνειζε υψηλής διαβάθμισης τίτλους του Δημοσίου για 28 ημέρες παίρνοντας ως αντάλλαγμα διάφορους τίτλους με κάλυμμα ενυπόθηκα δάνεια.

Οι μαζικές αναλήψεων καταθέσεων στην Τράπεζα Bear Stearns οδήγησαν στην δημιουργία ενός νέου προγράμματος, του PDCF (Primary Dealer Credit Facility) χάρη στο οποίο οι επενδυτές της αγοράς repo αποκτούσαν πρόσβαση σε «ρευστότητα μιας ημέρας» με αντάλλαγμα διάφορα ενέχυρα. Με το πρόγραμμα αυτό, εκτός των Τραπεζών των ΗΠΑ, ωφελήθηκαν και θυγατρικές αμερικανικών Τραπεζών που λειτουργούσαν στο ΗΒ.

Μπροστά στην χιονοστιβάδα της κρίσης ακολούθησαν κι άλλα προγράμματα όπως το Term Asset-Backed Securities Loan Facility κυρίως όμως τα διάφορα QE (Quantative Easing) προγράμματα «ποσοτικής χαλάρωσης». Από το πρώτο πρόγραμμα αυτής της σειράς πάλι το 50% πήγε σε ευρωπαϊκές Τράπεζες.

Η αμερικάνικη βοήθεια όμως δεν σταμάτησε στην συνεχή στήριξη των εμπορικών Τραπεζών της Ευρώπης (και φυσικά των ΗΠΑ). Η Fed άρχισε να δανείζει δολάρια και στις Κεντρικές Τράπεζες της Ευρώπης αποδεχόμενη σε αντάλλαγμα τα δικά τους νομίσματα. Σύντομα το πρόγραμμα επεκτάθηκε και στην στήριξη των Κεντρικών Τραπεζών της Ιαπωνίας, της Βραζιλίας, της Κορέας, του Μεξικού, της Σιγκαπούρης… –συνολικά δεκατεσσάρων Κεντρικών Τραπεζών! Στο αποκορύφωμα αυτής της διαδικασίας οι συμφωνίες ανταλλαγής μεταξύ της Fed και των άλλων Κεντρικών τραπεζών έφτασε στο 35% του ισολογισμού της Fed. Όμως χάρη σε αυτό το πρόγραμμα η Fed έσωσε τις άλλες κεντρικές Τράπεζες αφού, σε διαφορετική περίπτωση, για να βρουν δολάρια για τις ανάγκες των εθνικών τραπεζικών τους συστημάτων θα έπρεπε να ξεπουλήσουν τα αποθεματικά τους και να καταρρεύσουν οι ίδιες.

Στην περίοδο 2007 έως 2009 η ηγεσία της Fed, έστω και παραβαίνοντας τους κανόνες, διακίνησε ποταμό δολαρίων αρκετών τρισεκατομμυρίων διασώζοντας στην κυριολεξία το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα αντί να στραγγαλίσει –όπως θα μπορούσε να κάνει- τους Ευρωπαίους. Με την στάση της αυτή όμως, την στάση του συνεπή ηγεμόνα, επιβεβαίωσε τον κομβικό ρόλο τόσο του δολαρίου όσο και της αμερικάνικης Κεντρικής Τράπεζας στον μεταπολεμικό κόσμο –όπως είχαν κάνει και οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ στην δημιουργία της «συλλογικής Δύσης». Σε αντίθεση, ας θυμηθούμε την στάση της Γερμανίας που ρίσκαρε να τινάξει στον αέρα την Ευρωζώνη απαγορεύοντας στην ΕΚΤ να επιτελέσει τον ρόλο της στην διάσωση των PIIGS και τροχοδρομώντας έτσι την αναξιοπιστία στην οποία έχει περιπέσει σήμερα η ευρωπαϊκή ήπειρος…  

 

      

  

Σχετικά:

1. Θα χάσει το δολάριο την παγκόσμια ηγεμονία του;

2. Is US dollar hegemony ending?

3. Ποια Κίνα; Η μόνη υπερδύναμη θα είναι πάντα οι ΗΠΑ [ή, η αγωνία του Protagon.gr]

4. Ανατομία της διεθνούς νομισματικής ισχύος των ΗΠΑ: ηγεμονία ή πρωτοκαθεδρία υπόόρους;

5. Οι ΗΠΑ αναζητούν νέο μοντέλο ηγεμονίας για τη μετά την παγκοσμιοποίηση εποχή

6. ΗΠΑ: Εγκαταλείπουν την ηγεμονία του κόσμου;

7. Η Ηγεμονία των ΗΠΑ και οι κίνδυνοί της [από την επίσημη ιστοσελίδα του Κινεζικού Υπουργείου Εξωτερικών]

8. Ο επικίνδυνος ρόλος των κρυπτονομισμάτων στο ηγεμονικό σχέδιο του Τραμπ

 

 

 

Τα «κλεμμένα»

Όταν η εξουσία κατακτιέται

Όταν υπάρχουν πολλοί δήθεν Ηγέτες που σκοτώνονται μεταξύ τους για το ποιος είναι ανώτερος, ικανότερος, δυνατότερος και εξυπνότερος, τότε σίγουρα όλοι τους δεν είναι παρά μετριότητες. Το μόνο που κάνουν είναι να προσφέρουν θέαμα στους υφισταμένους τους.

Και μόνη η εμφάνιση εκείνου που έχει το φυσικό χάρισμα του Ηγέτη είναι ικανή να κάνει τους ανεπαρκείς να παραμερίσουν να περάσει και τους υφισταμένους να υποκλιθούν.

Οι άνθρωποι αλλάζουν Ηγέτη μόνο στην περίπτωση που πιστεύουν ακράδαντα πως με αυτή την αλλαγή θα καλυτερεύσει η ζωή τους.

Όταν οι υφιστάμενοι πιστεύουν πως η αλλαγή του Ηγέτη τους θα καλυτερεύσει τη ζωή τους, είναι ικανοί να τη διεκδικήσουν ακόμα και με τη βία.

Όσοι Ηγέτες κι αν αλλάξουν, οι υφιστάμενοι θα παραμείνουν υφιστάμενοι που, όσες φορές κι αν απογοητευθούν από την αλλαγή του Ηγέτη τους, πάντα θα επιδιώκουν να βελτιώσουν τη ζωή τους αλλάζοντας Ηγέτη.

Το νέο Ηγέτη, εκείνοι που τον ανέδειξαν, σίγουρα θα τον πουν αχάριστο, επειδή, ακόμα κι αν έχει κάθε πρόθεση, δεν υπάρχει περίπτωση να μπορέσει να τους αλλάξει τη ζωή, στο βαθμό και με τον τρόπο που φαντάστηκαν.

Ως νέος Ηγέτης, ακόμα κι αν έχεις το λαό με το μέρος σου, θα μπορέσεις να κυβερνήσεις άνετα μόνο κάτω από δύο προϋποθέσεις:

1. Αν, με το που θα αναλάβεις την εξουσία, αφανίσεις τον προκάτοχο σου και όλους όσους τον περιέβαλαν αμέσως. 

2. Αν κρατήσεις ανέπαφα όλα τα μέσα με τα οποία ο προκάτοχός σου επέβαλε την εξουσία του.

Νικολό Μακιβέλι, ο Ηγεμόνας

Ο νεοφιλελευθερισμός ως ταξική ηγεμονία - Ο ιμπεριαλισμός στην εποχή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης

Ο νεοφιλελευθερισμός αποκατέστησε τα πρωτεία των ΗΠΑ, τουλάχιστον σε σχέση με την Ευρώπη και την Ιαπωνία, που είχαν εξασθενήσει στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970. Η οικονομία των ΗΠΑ παραμένει [2011] η μεγαλύτερη του πλανήτη από την άποψη του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ), έχοντας τα πρωτεία σε σημαντικά πεδία όπως η έρευνα και η καινοτομία, τόσο στην παραγωγή όσο και στους χρηματοοικονομικούς μηχανισμούς. Ως συνέπεια αυτών, το δολάριο αναγνωρίζεται ως το διεθνές νόμισμα.

Η διεθνής νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων -γνωστή ως νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση- επιβλήθηκε σε ολόκληρο τον πλανήτη, από τις κύριες καπιταλιστικές χώρες του κέντρου μέχρι τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της περιφέρειας [...] Το κύριο πολιτικό εργαλείο είναι πάντα η εγκατάσταση μιας τοπικής κυβέρνησης, φιλικής προς τον ιμπεριαλισμό. Κρίσιμη σημασία έχει εδώ η συνεργασία των ελίτ της κυριαρχούμενης χώρας, όπως επίσης, στο σύγχρονο καπιταλισμό, η δράση διεθνών οργανισμών όπως αυτός του ΝΑΤΟ, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ). Από οικονομική άποψη, σκοπός αυτής της κυριαρχίας είναι η απόσπαση ενός "πλεονάσματος" μέσω της επιβολής χαμηλών τιμών στους φυσικούς πόρους και των επενδύσεων στο εξωτερικό, είτε αυτές είναι επενδύσεις χαρτοφυλακίου, είτε είναι άμεσες ξένες επενδύσεις.   

[...] Στον νεοφιλελευθερισμό, τα ανώτερα στρώματα των καπιταλιστικών τάξεων, υποστηριζόμενα από τους χρηματοπιστωτικούς θεσμούς, λειτουργούν ως ηγεσίες στο εσωτερικό μιας ευρύτερης ομάδας ανώτερων τάξεων κατά την εξάσκηση της κοινής τους κυριαρχίας. Αντίστοιχα, οι Ηνωμένες Πολιτείες λειτουργούν ως ηγέτης στο εσωτερικό της ευρύτερης ομάδας ιμπεριαλιστικών χωρών. 

G. Dumenil-D. Levy, Η κρίση του νεοφιλελευθερισμού

Ο Μίνως θέλων να εκδικήση τον θάνατον του υιού επολιόρκησεν τας Αθήνας. «Χρονιζομένου δε του πολέμου, μη δυνάμενος ελείν Αθήνας εύχεται Διί παρ’ Αθηναίων λαβείν δίκας· γενομένου δε τη πόλει λιμού τε και λοιμού, το μεν πρώτον κατά λόγιον Αθηναίοι παλαιόν τας Υακίνθου κόρας επί του Γεραίστου του Κύκλωπος τάφον κατέσφαξαν». Αλλά και δια της θυσίας ταύτης δεν καταπαύει η μάστιξ. Εν τη κρισίμω ταύτη ώρα οι Αθηναίοι συνεβουλεύθησαν το μαντείον, όπερ «ανείπεν αυτοίς Μίνωι διδόναι δίκας, ας αν αυτός αιρήται». Ο Μίνως απήτησεν όπως ετησίως πέμπονται εξ Αττικής εις Κρήτην επτά νεανίαι και επτά νεάνιδες βορά δια τον εν τω Λαβυρίνθω, τω κατασκευασθέντι υπό του Δαιδάλου, καθειργμένον ταύρον. […] Ο αριθμός των προσφερόμενων θυμάτων, αριθμός σπουδαιότατος εν τη θρησκεία του Απόλλωνος, φαίνεται αντιστοιχών προς τινα αρχαίαν διαίρεσιν των ωρών του έτους. Όθεν πιθανόν αι επτά νεάνιδες και οι επτά Αθηναίοι νεανίαι παρίστων τους ηλίους και τας σελήνας των επτά μηνών του έαρος εις το καταστρεπτικόν τέρας του χειμώνος, και ελευθερουμένων υπό του θεού του εαρινού φωτός.

Paul Decharme, Μυθολογία της αρχαίας Ελλάδος

«Βόμβα» 1,3 δισ. ευρώ στα χέρια των servicers

Βραδυφλεγή βόμβα 1,3 δισ. ευρώ κρατούν στα χέρια τους οι εταιρείες διαχείρισης κόκκινων δανείων εν αναμονή της πιλοτικής δίκης στον Αρειο Πάγο που καλείται να κρίνει το πώς θα υπολογίζεται ο τόκος στις οφειλές του νόμου Κατσέλη.

Πρόκειται για οφειλές 12,5 δισ. ευρώ από 200.000 δανειολήπτες που έχουν ενταχθεί την προηγούμενη δεκαετία στον νόμο Κατσέλη προστατεύοντας την πρώτη τους κατοικία με ευνοϊκούς όρους και «κούρεμα» οφειλής. Τα δάνεια αυτά εκτοκίζονται με βάση την πάγια πρακτική της τοκοχρεολυτικής εξόφλησης των δανείων, δηλαδή του υπολογισμού του τόκου στο σύνολο του άληκτου κεφαλαίου. Η πρακτική αυτή τίθεται σε αμφισβήτηση έπειτα από εκατοντάδες προσφυγές σε Πρωτοδικεία και Ειρηνοδικεία σε όλη τη χώρα από δανειολήπτες του νόμου Κατσέλη που ζητούν ο τόκος να εφαρμόζεται στο ποσό της δόσης κάθε μήνα και όχι στο σύνολο της οφειλής.

Πολλές από τις αποφάσεις που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα δικαιώνουν τους δανειολήπτες αυτούς κάνοντας αποδεκτό το σκεπτικό της προσφυγής τους, ότι δηλαδή ο εκτοκισμός όλου του άληκτου κεφαλαίου θα οδηγούσε σε υπέρμετρο δανεισμό των εν λόγω οφειλετών καταστρατηγώντας το πνεύμα του νόμου που είναι ο απεγκλωβισμός τους από το χρέος. Αντίθετα, άλλες αποφάσεις επικυρώνουν την πρακτική των τραπεζών να εφαρμόζουν το εκάστοτε επιτόκιο στο σύνολο της οφειλής. Το πρόβλημα με τον τρόπο εκτοκισμού των δανείων δημιουργήθηκε μετά την άνοδο των επιτοκίων από το 2022 που οδήγησε σε αύξηση του βασικού επιτοκίου με βάση το οποίο επιβαρύνονταν τα συγκεκριμένα δάνεια και άρα αύξηση της δόσης. Η συνέπεια ήταν όλο και περισσότεροι οφειλέτες να βρεθούν αντιμέτωποι με υψηλές δόσεις και να καταφύγουν στην αμφισβήτηση του τρόπου εκτοκισμού του δανείου τους, προβάλλοντας την άποψη ότι ο τόκος θα πρέπει να εφαρμόζεται κάθε μήνα στη μηνιαία δόση.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο νόμος 3869, γνωστός ως νόμος Κατσέλη που θεσμοθετήθηκε το 2010 για την προστασία της πρώτης κατοικίας, προβλέπει στο άρθρο 9 ότι «η εξυπηρέτηση της οφειλής γίνεται με επιτόκιο που δεν υπερβαίνει αυτό της ενήμερης οφειλής ή το μέσο επιτόκιο στεγαστικού δανείου με κυμαινόμενο επιτόκιο που ισχύει κατά τον τελευταίο μήνα για τον οποίο υφίσταται μέτρηση, αναπροσαρμοζόμενο με επιτόκιο αναφοράς αυτό των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης της ΕΚΤ». Οπως προβλέπει το ίδιο άρθρο, «για τον προσδιορισμό της περιόδου τοκοχρεολυτικής εξόφλησης της οριζόμενης συνολικής οφειλής λαμβάνεται υπόψη το συνολικό ύψος της οφειλής και η οικονομική δυνατότητα του οφειλέτη».

Η ανάγκη ερμηνείας ωστόσο της διάταξης αυτής που σύμφωνα με τις τράπεζες είναι σαφής ως προς τον τρόπο εκτοκισμού, προβλέποντας τοκοχρεολυτική εξόφληση της συνολικής οφειλής, υποχρέωσε τα πρωτοβάθμια δικαστήρια της χώρας να καταφύγουν στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, προκειμένου να κρίνει αμετάκλητα το θέμα, δίνοντας τέλος στις μαζικές προσφυγές και στην ανασφάλεια δικαίου που έχει δημιουργηθεί. Η πιλοτική δίκη, όπως ονομάζεται, έχει οριστεί για τις 27 Φεβρουαρίου και τυχόν αποδοχή της αυτοτελούς επιβολής του επιτοκίου στη μηνιαία δόση απειλεί να τινάξει στον αέρα τη βασική τραπεζική αρχή της τοκοχρεολυτικής εξόφλησης των δανείων. Είναι ενδεικτικό ότι ένα δάνειο 100.000 ευρώ με επιτόκιο 3% και χρόνο αποπληρωμής τα 20 χρόνια ανεβάζει τη συνολική οφειλή σε 135.000 ευρώ με μηνιαία δόση 560 ευρώ. Ο εκτοκισμός μόνο της δόσης θα περιόριζε δραστικά τους τόκους που θα επιβαρύνονταν το ίδιο δάνειο και θα σήμαινε ουσιαστικά άτοκο δανεισμό, αφού θα είχε δόση 420 ευρώ τον μήνα και μόλις 12,5 ευρώ τόκους ανά δόση, δηλαδή συνολικά 3.000 ευρώ τόκους για όλη τη διάρκεια της 20ετούς αποπληρωμής.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των servicers, το κόστος από την ανατροπή της μέχρι σήμερα πάγιας πρακτικής υπολογίζεται σε 1,3 δισ. ευρώ μόνο για τα δάνεια του νόμου Κατσέλη, που συνολικά ανέρχονται σε 12,5 δισ. ευρώ. Τα δάνεια αυτά έχουν τιτλοποιηθεί μέσω του μηχανισμού κρατικών εγγυήσεων «Ηρακλής» και τυχόν ανατροπή του τρόπου εκτοκισμού τους θα οδηγούσε σε σημαντική απώλεια εσόδων, ανατροπή των επιχειρησιακών σχεδίων που έχουν συμφωνηθεί στο πλαίσιο των τιτλοποιήσεων και νομοτελειακά κατάπτωση των κρατικών εγγυήσεων.

Το πρόβλημα ωστόσο δεν σταματά εκεί, αφού εκτός από τα δάνεια του νόμου Κατσέλη αντίστοιχη μεταχείριση θα μπορούσαν να διεκδικήσουν και άλλες ευαίσθητες κατηγορίες οφειλετών, όπως οι δανειολήπτες που κάνουν αίτηση για τον εξωδικαστικό μηχανισμό και γιατί όχι το σύνολο των οφειλετών είτε είναι ευάλωτοι είτε όχι, αμφισβητώντας τον πυρήνα της τραπεζικής πρακτικής στις χορηγήσεις.

 https://www.moneyreview.gr/business-and-finance/170242/vomva-1-3-dis-eyro-sta-cheria-ton-servicers/

Ο ιμπεριαλισμός στον Ινδο-Ειρηνικό: μια εισαγωγή (μέρος 3ο/3)

 

Συνέχεια από το προηγούμενο

 

Η ναυτική ισχύς και η περικύκλωση της Κίνας

Σήμερα, η «κατροπτική γραφή» της Ουάσιγκτον συνεχίζεται, ειδικά στο πλαίσιο του Ινδο-Ειρηνικού, όπου ο ιμπεριαλισμός της παρουσιάζεται ως αντι-ιμπεριαλισμός και θεμελιώδους σημασίας για τη διατήρηση της «ειρήνης» στην περιοχή για εβδομήντα πέντε χρόνια –δηλαδή από την Κινεζική Επανάσταση. Μας λένε ότι ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή είναι να προωθήσουν την «ελευθερία και την “ανοικτότητα”», να προσφέρουν «αυτονομία και επιλογές» και να θεσπίσουν «προσεγγίσεις βασισμένες σε κανόνες». Πάνω από όλα, οι στόχοι είναι η διατήρηση της «ασφάλειας» και της «περιφερειακής ευημερίας». Σε αυτήν την ιμπεριαλιστική μεγάλη στρατηγική, η γεωπολιτική και η γεωοικονομία είναι βαθιά συνυφασμένες. Σήμερα, περίπου «τα δύο τρίτα της παγκόσμιας οικονομίας» έχουν τη βάση του εδώ, γεγονός που έχει προκαλέσει πρόσθετες οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές επενδύσεις στην περιοχή που η Ουάσιγκτον βλέπει ως «κέντρο βάρους του κόσμου».

Για να επιτύχει τους στόχους της για την «οικοδόμηση μιας ισορροπίας επιρροής στον κόσμο που είναι όσο το δυνατόν πιο ευνοϊκή για τις Ηνωμένες Πολιτείες», η Ουάσιγκτον μας λέει ότι πρέπει να προστατεύσει τους συμμάχους της στον Ινδο-Ειρηνικό από τον «εκφοβισμό» και την «βλαβερή συμπεριφορά» της Κίνας. Αυτό είναι απολύτως απαραίτητο, καθώς «το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα», όπως ισχυρίζεται το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, «αποτελεί την κύρια απειλή της εποχής μας», φιλοδοξώντας να γίνει τόσο μια περιφερειακή όσο και μια παγκόσμια υπερδύναμη. Έτσι, η Κίνα, μας λένε, «δεν είναι πρότυπο παγκόσμιου πολίτη» αλλά «αναθεωρητική δύναμη» και πρέπει να αντιμετωπιστεί. Σύμφωνα με τη Στρατηγική του Ινδο-Ειρηνικού του Μπάιντεν, αυτό το σχέδιο περιλαμβάνει την οικοδόμηση «σιδερένιων συμμαχιών, τη διαμόρφωση μιας ευρύτερης σύνδεσης «μεταξύ του Ινδο-Ειρηνικού και του Ευρω-Ατλαντικού» που εκτείνεται μέχρι τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, τη δημιουργία μιας «ενιαίας αποτροπής» στα «πεδία των μαχών», τις αυξημένες επενδύσεις για τη βελτίωση των στρατιωτικών δυνατοτήτων και επιχειρήσεων των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων κοινών των ασκήσεων με τους συμμάχους και την διεύρυνση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας. Στρατηγικά, αυτό σημαίνει να δοθεί προτεραιότητα στη «μεγαλύτερη ασύμμετρη ισχύ», η οποία είναι το «δίκτυο των συμμαχιών και συνεργασιών ασφαλείας» των ΗΠΑ στην περιοχή καθώς και «η ανάπτυξη και η τοποθέτηση προηγμένων πολεμικών δυνατοτήτων» για την προστασία των πολιτών και των κεκτημένων συμφερόντων. Το μεγαλύτερο ιμπεριαλιστικό σχέδιο περιλαμβάνει την στρατηγική Anaconda περικυκλώνοντας την Κίνα με στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ και αξιοποιώντας τις διάφορες συμμαχίες και συμφωνίες ασφαλείας ως βάση ώστε να «περιοριστεί η Κίνα» στρατηγικά. Αυτές οι ενέργειες, ειδικά η ανανεωμένη συγκρότηση του Διαλόγου Ασφαλείας της Quad, έχουν εγείρει ανησυχίες εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα ασιατικό ΝΑΤΟ ως μέρος του Νέου Ψυχρού Πολέμου, κάτι που έχει επανειλημμένως υπαινιχθεί η Ουάσιγκτον.

Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες ισχυρίζονται σθεναρά ότι «είναι μια δύναμη του Ινδο-Ειρηνικού» με δεσμούς εκατοντάδων ετών, η στρατηγική τους θέση στην περιοχή σήμερα -η οποία περιλαμβάνει πραγματικές αποικίες όπως η Γκουάμ και η Αμερικανική Σαμόα καθώς και κτήσεις και σειρά στρατιωτικών βάσεων- είναι σε μεγάλο βαθμό το ιστορικό αποτέλεσμα του Ισπανο-Αμερικανικού Πολέμου, του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και του Ψυχρού Πολέμου. Μια πολιτεία των ΗΠΑ, η Χαβάη, παρουσιάζεται από τον αμερικανικό στρατό ως ξεκάθαρα εντός της περιοχής ευθύνης της USINOPACOM, η οποία, μαζί με τις αποικίες των ΗΠΑ στην υπερ-περιφέρεια, προορίζεται να επιβεβαιώσει τον ρόλο των ΗΠΑ ως κυρίαρχης δύναμης στον Ινδο-Ειρηνικό, καθώς και την αξιωσημείωτη στρατιωτική τους δύναμη.

Καθώς το Ηνωμένο Βασίλειο άρχισε να «αποσύρεται» από τον Ινδο-Ειρηνικό στα μέσα του εικοστού αιώνα, υπέγραψε μια σειρά από συμφωνίες ανταλλαγής πληροφοριών σχετικά με την Κίνα και την ΕΣΣΔ. Η συμφωνία UKUSA (Ηνωμένο Βασίλειο-Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής) υπογράφηκε το 1946. Αυτή η συμφωνία διευρύνθηκε το 1948 και το 1956 για να συμπεριλάβει την Αυστραλία, τον Καναδά και τη Νέα Ζηλανδία, ιδρύοντας έτσι τα «Πέντε Μάτια» (Five Eyes) που θα συλλέγουν και θα μοιράζονται μεταξύ τους πληροφορίες για την άμυνα, το ανθρώπινο δυναμικό και τη γεωπολιτική ώστε να  συντονιστούν οι προσπάθειες μεταξύ των υπηρεσιών πληροφοριών εντός και μεταξύ των κρατών. Οι συντονισμένες τους προσπάθειές χρησιμοποιήθηκαν για την παρακολούθηση των επιχειρήσεων των Βιετ Μινχ στον πόλεμο στο Βιετνάμ. Το Ηνωμένο Βασίλειο θέσπισε επίσης τις «Πενταμερείς Αμυντικές Συμφωνίες» (Five Power Defense Arrangements) το 1971 μεταξύ του ιδίου και μελών της Κοινοπολιτείας όπως Αυστραλία, Μαλαισία, Νέα Ζηλανδία και Σιγκαπούρη, σύμφωνα με τις οποίες τα κράτη-μέλη συμφώνησαν να συμβουλεύονται το ένα το άλλο για πιθανές απειλές στην περιοχή και στην διασφάλιση της «σταθερότητας» στον Ινδο-Ειρηνικό.

Επιδιώκοντας να επεκτείνει περαιτέρω την παρουσία της στον Ινδο-Ειρηνικό, η Ουάσιγκτον επέδειξε τη ναυτική της ισχύ, τόσο στρατιωτικοποιώντας τα συμμαχικά κράτη ενάντια στην υποτιθέμενη απειλή της Κίνας όσο και οικοδομώντας μια ευρύτερη γεωπολιτική υποδομή. Από τα σαράντα περίπου στον Ινδο-Ειρηνικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως αναφέρθηκε, έχουν στρατιωτικές συμμαχίες (αμυντικά σύμφωνα) με πέντε κράτη: Αυστραλία, Ιαπωνία, Φιλιππίνες, Δημοκρατία της Κορέας (Νότια Κορέα) και Ταϊλάνδη. Αυτές οι συμμαχίες, οι οποίες είναι περισσότερο επιθετικές παρά αμυντικές, έχουν ως κύριους στόχους την Κίνα, τη Βόρεια Κορέα και τη Ρωσία. Στην προσπάθεια της να οικοδομήσει ένα μεγαλύτερο στρατηγικό μπλοκ, η Ουάσιγκτον προσπάθησε επίσης να δημιουργήσει επιπλέον συνεργασίες στον τομέα της ασφάλειας με την Ινδία, την Ινδονησία, τη Μαλαισία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Σιγκαπούρη και το Βιετνάμ.

Όλο και περισσότερο, οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν την Ινδία ως βασικό παράγοντα στην ιμπεριαλιστική μεγάλη στρατηγική τους, σημειώνοντας ότι «η Ινδία διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην επίτευξη του κοινού μας οράματος για έναν ελεύθερο και ανοιχτό Ινδο-Ειρηνικό». Έτσι, το 2016, οι Ηνωμένες Πολιτείες δημιούργησαν μια μείζονα αμυντική συνεργασία με την Ινδία ώστε αυτή να αναβαθμίσει τη στρατιωτική της ικανότητα και να την τοποθετήσουν ως έναν «καθαρό πάροχο ασφάλειας» στην υπερ-περιοχή. Αυτή η συμφωνία παρέχει στην Ινδία «ανεμπόδιστη πρόσβαση» στην αγορά στρατιωτικών τεχνολογιών που επιβλέπει το Υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ. Το εμπόριο στρατιωτικής άμυνας με την Ινδία, συντονισμένο από το Γραφείο Πολιτικών-Στρατιωτικών Υποθέσεων των ΗΠΑ, αυξήθηκε «από σχεδόν μηδενικό το 2008 σε πάνω από 20 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020». Εκτός από την ενθάρρυνση της Ινδίας να αγοράσει μαχητικά αεροσκάφη Lockheed Martin και Boeing, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν στην Ινδία, μια χώρα που δεν έχει υπογράψει τη συνθήκη, ένα Μη Επανδρωμένο Εναέριο Σύστημα Κατηγορίας-1 του Καθεστώτος Ελέγχου Τεχνολογίας Πυραύλων.

Σε μια προσπάθεια οικοδόμησης πάνω στις υπάρχουσες συνθήκες και τις προσπάθειες να φέρει την Ινδία πιο κοντά στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Quad αναβίωσε (για άλλη μια φορά) το 2017 με δηλωμένο στόχο τον περιορισμό της κινεζικής επιρροής στον Ινδο-Ειρηνικό. Αυτός ο άτυπος διάλογος ασφαλείας διεξήχθη κυρίως μεταξύ της Αυστραλίας, της Ινδίας, της Ιαπωνίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Η παρουσία της Ινδίας είναι το κλειδί σε αυτό που αναφέρεται ως διάλογος τρία συν ένα, καθώς οι άλλοι τρεις είναι ήδη μέρος του συστήματος στρατιωτικής συμμαχίας που καθοδηγείται από τις ΗΠΑ στην περιοχή. Η Ινδία συμμετείχε προσεκτικά, μη θέλοντας να υποστηρίξει πλήρως τους Δυτικούς στόχους, να διαταράξει τη θέση της στην περιοχή ή να αναλάβει ρόλο μετώπου ασφαλείας. Επιπλέον, η Ινδία υπέγραψε στρατηγική συνεργασία με την Κίνα το 2005 για την προώθηση της ευημερίας και της ειρήνης, επομένως έχει πολλαπλές συνεργασίες στην περιοχή. Το Νέο Δελχί έχει αντιταχθεί στις προτάσεις για επέκταση της συμμετοχής της στην Quad. Εντούτοις, οι συνεργασίες της Quad συνέπεσαν με την αύξηση των κοινών στρατιωτικών ασκήσεων στον Ινδο-Ειρηνικό, τις οποίες η Ουάσιγκτον βλέπει ως τον πρόδρομο ενός διευρυμένου στρατηγικού μπλοκ του Ινδο-Ειρηνικού. Η Quad αμφισβητεί τις θαλάσσιες διεκδικήσεις της Κίνας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Παρουσιάζεται ως όχημα για την προώθηση των συμφερόντων της Ένωσης Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN) και ως βάση για την πολιτικο-οικονομική ανάπτυξη. Σε ευθυγράμμιση με το συνολικό «Οικονομικό Πλαίσιο Ινδο-Ειρηνικού» του Μπάιντεν, θεωρείται ως αντίβαρο στην Πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας. Μέχρι σήμερα, η Quad δεν έχει μπει σε τροχιά προώθησης ευρύτερων στόχων, αλλά παραμένει ως μία από τις πολλές στρατηγικές συμφωνίες για την εναντίωση στην Κίνα.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και τρεις από τους συμμάχους τους, η Αυστραλία, η Ιαπωνία και οι Φιλιππίνες, που αναφέρονται συλλογικά ως Squad (δεν πρέπει να συγχέεται με την Quad), διεξήγαγαν κοινές ναυτικές ασκήσεις στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2024. Οι σύμμαχοι της ομάδας ισχυρίζονται ότι αυτές οι στρατιωτικές ασκήσεις έχουν σκοπό να αυξήσουν τις «από κοινού δυνατότητες τους» και «να προασπίσουν το δικαίωμα στην ελευθερία ναυσιπλοΐας και υπερπτήσεων και του σεβασμού των θαλάσσιων δικαιωμάτων σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο». Η πρόκληση είναι ξεκάθαρη, καθώς αυτές οι επιχειρήσεις πραγματοποιήθηκαν εντός των «θαλάσσιων συνόρων της Κίνας» και θεωρούνται από την Κίνα ως μια μορφή επίδειξης της Ουάσιγκτον των «κανονιοφόρων μυών» της.

Ακόμη πιο σημαντικό είναι το δίκτυο στρατιωτικών βάσεων στον Ινδο-Ειρηνικό που περικυκλώνει την Κίνα, και έχει ως στόχο τη διατήρηση της ναυτικής υπεροχής [των ΗΠΑ]. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν εδώ και καιρό δεδομένο ότι μπορούν να κινούνται ελεύθερα σε όλο τον Ινδο-Ειρηνικό ατιμώρητα, ακόμη και στέλνοντας τα στρατιωτικά πλοία και τα αεροσκάφη τους μέσω των στενών της Ταϊβάν εντός των κινεζικών χωρικών υδάτων, με την αιτιολογία ότι διασφαλίζουν την προστασία και την ασφάλεια των ασιατικών χωρών και ότι βοηθούν στη διασφάλιση του ελεύθερου εμπορίου μέσω του Συμφώνου Συνεργασίας των Δυο Πλευρών του Ειρηνικού. Αυτή η στρατηγική παρουσία είναι ολοένα και πιο σημαντική για την Ουάσιγκτον, δεδομένης της επέκτασης της ναυτικής δυνατότητας της Κίνας και του ολοένα και διευρυμένου εμπορίου μεταξύ της Κίνας και άλλων ασιατικών χωρών, που έχει μειώσει τον σχετικό οικονομικό ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στην υπερ-περιφέρεια.

Σύμφωνα με την έκθεση της Υπηρεσίας Έρευνας του Κογκρέσου των ΗΠΑ για τις Αμυντικές Υποδομές των ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό του Ιουνίου του 2023, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν «τουλάχιστον 66 σημαντικές αμυντικές υποδομές διασκορπισμένες σε όλη την περιοχή», οι οποίες προσδιορίζονται αλλού ως «το επίκεντρο της γεωπολιτικής του 21ου αιώνα». Μερικές από αυτές τις βάσεις βρίσκονται στις δυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών (εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο το Κογκρέσο των ΗΠΑ έχει ορίσει την υπερ-περιφέρεια Ινδο-Ειρηνικού). Άλλες αμερικανικές κτήσεις και μη ενσωματωμένες περιοχές (συμπεριλαμβανομένης της αμερικανικής αποικίας της Γκουάμ) εκτείνονται σε όλο το εύρος του Ειρηνικού. Άλλες πάλι βρίσκονται σε συμμαχικές χώρες, όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Αυστραλία και οι Φιλιππίνες. Αυτή η στρατιωτική υποδομή του Ινδο-Ειρηνικού, δηλαδή το δίκτυο των βάσεων στην υπερ-περιφέρεια, «φιλοξενεί περισσότερους από 375.000 στρατιωτικούς των ΗΠΑ».

Χρησιμοποιώντας τη Διεθνή Γραμμή Ημερομηνίας για να χωρίσουν τον Ινδο-Ειρηνικό σε ανατολικό και δυτικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν είκοσι έξι στρατιωτικές βάσεις στα ανατολικά (από την ακτή του Ειρηνικού των Ηνωμένων Πολιτειών μέχρι τη Γραμμή Ημερομηνίας) και σαράντα βάσεις στα δυτικά (από την Γραμμή Ημερομηνίας στον Ειρηνικό Ωκεανό μέχρι το όριο της Διοίκησης Ινδο-Ειρηνικού των ΗΠΑ στον Ινδικό Ωκεανό -βλ. Χάρτη 2: «Επιλεγμένα “αξιοσημείωτα” σημεία άμυνας των ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό») Σύμφωνα με την έκθεση της Υπηρεσίας Έρευνας του Κογκρέσου των ΗΠΑ, αυτές που βρίσκονται στα ανατολικά, αν και είναι κρίσιμες για τη διατήρηση του συνολικού δικτύου, θεωρούνται λιγότερο πιθανό να είναι στόχος συμβατικών όπλων που χρησιμοποιούνται από αντιπάλους. Αντιθέτως, οι στρατιωτικές βάσεις στον Δυτικό Ειρηνικό αποτελούν βασικούς κόμβους στις εμπροσθοβαρείς στρατιωτικές επιχειρήσεις, ενώ δυνητικά βρίσκονται εντός της βεληνεκούς συμβατικών όπλων. Ακόμη σημαντικότερο, είναι αυτή η σειρά από βάσεις στα δυτικά που είναι τα κύρια σημεία βολής για κάθε κατευθυνόμενη από τις ΗΠΑ επίθεση.

Χάρτης 2. Επιλεγμένα «σημαντικά» σημεία άμυνας των ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό

Πηγή: Προσαρμογή από το "Σχήμα 2: Αμυντικές εγκαταστάσεις στον Ινδο-Ειρηνικό", Κογκρέσο των ΗΠΑ, Υπηρεσία Ερευνών του Κογκρέσου, Αμυντική Υποδομή των ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό, 6 Ιουνίου 2023

Αυτές οι εξήντα έξι «σημαντικές» στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό, όπως έχουν οριστεί από την Υπηρεσία Έρευνας του Κογκρέσου των ΗΠΑ, αποτελούν μόνο μέρος της αμυντικής υποδομής που χρησιμοποιείται για να περικυκλώσει την Κίνα. Όπως έχει σημειώσει ο αείμνηστος John Pilger, ρεαλιστικά υπάρχουν περίπου τετρακόσιες στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ που περιβάλλουν την Κίνα. Οι βάσεις στον Ινδο-Ειρηνικό είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ναυτικής υπεροχής. Θεωρούνται ως σημαντικό τμήμα για τον στρατηγικό περιορισμό της Κίνας. Για το σκοπό αυτό, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαπραγματεύονται ενεργά με τα κράτη-οικοδεσπότες για τη δημιουργία επιπλέον βάσεων, είτε μόνιμες είτε ως ενδεχόμενοι χώροι για επιχειρήσεις υποστήριξης. Από το 2011, έχουν ήδη εξασφαλίσει δώδεκα επιπλέον σημεία για βάσεις στην Αυστραλία και τις Φιλιππίνες. Νέες εγκαταστάσεις κατασκευάζονται στη Γκουάμ και στην Ιαπωνία. Μεταξύ των οικονομικών ετών 2020 και 2023, το Κογκρέσο διέθεσε 8,9 δισεκατομμύρια δολάρια για να υποστηρίξει την κατασκευή νέων στρατιωτικών εγκαταστάσεων στον Ινδο-Ειρηνικό. Η Πρωτοβουλία Αποτροπής του Ειρηνικού προτάθηκε το 2020 και χρησιμοποιήθηκε για τη χρηματοδότηση περαιτέρω επενδύσεων με σκοπό τον εκσυγχρονισμό, την ενίσχυση και την επέκταση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας, των δυνατοτήτων της και των υποδομών της υπό την USINDOPACOM ώστε να ενισχύσει την ετοιμότητα έναντι της Κίνας και να διαβεβαιώσει τους συμμάχους για την αμερικανική στρατιωτική υποστήριξη.

Βασικό στοιχείο του δικτύου των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων είναι τα Σύμφωνα Ελεύθερης Σύνδεσης (Compacts of Free Association), αλλιώς γνωστά ως COFA. Αυτές οι διεθνείς συμφωνίες μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των Νήσων Μάρσαλ, της Μικρονησίας και του Παλάου συνήφθησαν αρχικά τη δεκαετία του 1980, παρέχοντας στις Ηνωμένες Πολιτείες αποκλειστική άδεια να λειτουργούν στρατιωτικές βάσεις στα εδάφη τους. Αυτές οι νησιωτικές χώρες βρίσκονται μεταξύ της Χαβάης και των Φιλιππίνων. Ως αποτέλεσμα, οι διαπραγματευθείσες συμφωνίες είναι κρίσιμες για τη δημιουργία και τη διατήρηση του ελέγχου των ΗΠΑ στον κύριο, συνεχόμενο, διάδρομο μέσω του κεντρικού Ειρηνικού, καθώς και για την απευθείας σύνδεση με το δίκτυο στρατιωτικών βάσεων δυτικά της Διεθνούς Γραμμής Ημερομηνίας στον Ινδο-Ειρηνικό. Αυτές οι διακριτές συμφωνίες ανανεώθηκαν και υπογράφηκαν το 2023, επεκτείνοντας αυτά τα δικαιώματα για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Σε αντάλλαγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συνεχίσουν να παρέχουν οικονομική βοήθεια, η οποία περιλαμβάνει ταχυδρομικές υπηρεσίες, συνολικού ύψους άνω των 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Μία από τις πιο πρόσφατες και επιθετικές συμφωνίες στρατιωτικών μπλοκ που θεσμοθετήθηκαν από την Ουάσιγκτον είναι η AUKUS, η οποίο περιλαμβάνει την Αυστραλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έχοντας ιδρυθεί το 2021, η AUKUS έχει ως στόχο την προώθηση της στρατιωτικής ασφάλειας πέρα ​​από το βεληνεκές της συμφωνίας πληροφοριών Πέντε Ματιών (Five Eyes). Υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την αναζήτηση τεχνολογιών που σχετίζονται με τον ψηφιακό και τον ηλεκτρονικό πόλεμο. Επιπλέον, ένα σημαντικό βασικό σημείο εστίασης περιλαμβάνει την βοήθεια τόσο του Ηνωμένου Βασιλείου όσο και των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Αυστραλία για να αποκτήσει πυρηνικά υποβρύχια ως μέρος της επέκτασης της στρατιωτικής ικανότητας της τελευταίας. Αυτή η συμφωνία έχει προκαλέσει έντονο προβληματισμό σε άλλες χώρες του Ινδο-Ειρηνικού, συμπεριλαμβανομένων της Ινδονησίας και της Μαλαισίας, σχετικά με το εάν η AUKUS θα οδηγήσει σε περισσότερες συγκρούσεις, στη διάδοση πυρηνικών όπλων στον Δυτικό Ειρηνικό και σε θανατηφόρα αποτελέσματα. Τα πυρηνικά υποβρύχια θεωρούνται ως ένα επικίνδυνο πρώτο βήμα για την εισαγωγή υποβρυχίων εξοπλισμένων με πυρηνικά όπλα, στην προκειμένη περίπτωση με την υποκίνηση δύο δυτικών πυρηνικών δυνάμεων. Οι αρχικές συζητήσεις για την επέκταση της AUKUS επικεντρώθηκαν στην Ιαπωνία, η οποία υποστηρίζει την αγορά πυρηνικών όπλων από την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, και η οποία έδειξε ενδιαφέρον για το ενδεχόμενο συμμετοχής στο μη-πυρηνικό σκέλος της συνεργασίας.

Δεδομένης της ανάπτυξης της αμερικανικής στρατιωτικής και οικονομικής υποδομής που στοχεύει κυρίως την Κίνα, για την οποία το Πεκίνο γνωρίζει πολύ καλά, το ίδιο έχει προσπαθήσει να λάβει μέτρα για να προστατεύσει τη δική του ασφάλεια. Ωστόσο, η Ουάσιγκτον διαβεβαιώνει τους συμμάχους της ότι η Κοινή Αντίληψη για την πρόσβαση και τους ελιγμούς στα Παγκόσμια Κοινά (Global Commons) -παλαιότερα γνωστή ως “AirSea Battle”- προσφέρει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που «θα διαταράξει, καταστρέψει και νικήσει» τις αμυντικές στρατιωτικές στρατηγικές αντιπάλων, όπως η Κίνα. Υπάρχει μικρός δισταγμός στους στρατιωτικούς κύκλους των ΗΠΑ στο να γίνεται αναφορά σε έναν πιθανό Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο στον Ινδο-Ειρηνικό, παρόλο που αυτό θα κλιμακωνόταν, σχεδόν αναπόφευκτα, προς μια θερμοπυρηνική ανταλλαγή που θα απειλούσε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Για το λόγο αυτό, ο Νέος Ψυχρός Πόλεμος στην Κίνα που προωθείται από την Ουάσιγκτον, με επίκεντρο τον έλεγχο του Ινδο-Ειρηνικού, είναι μια σαφής εκδήλωση αυτού που είναι τώρα «η δυνητικά πιο επικίνδυνη φάση του ιμπεριαλισμού».

Ύστερος Ιμπεριαλισμός και Ινδο-Ειρηνικός

Η βασική πραγματικότητα που καθοδηγεί την τρέχουσα μεγάλη ιμπεριαλιστική στρατηγική των ΗΠΑ είναι η απότομη πτώση της οικονομικής, χρηματοπιστωτικής και πολιτικής ηγεμονίας των ΗΠΑ στον πλανήτη. Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο αμερικανικός καπιταλισμός έχει κυριαρχήσει στην παγκόσμια οικονομία ως ένας «παγκόσμιος ηγεμονικός ιμπεριαλισμός». Τώρα που αυτή η ηγεμονία φθίνει στην περίοδο του όψιμου ιμπεριαλισμού, η Ουάσιγκτον αντιμετωπίζει ένα σύνολο αντιφάσεων που δεν μπορούν να εξαλειφθούν εντός του συστήματος.

Η επιδίωξη των ΗΠΑ για μονοπολική παγκόσμια ηγεμονία, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, ήταν μια αντανάκλαση των επεκτατικών τάσεων του ίδιου του καπιταλισμού και των έμφυτων διαιρέσεων των εθνών-κρατών. Ο ιμπεριαλισμός είναι εγγενής στον καπιταλισμό και εκπροσωπεί την παγκόσμια έκφραση του. Τρεις δεκαετίες μετά την προσπάθεια για μονοπολική κυριαρχία, ωστόσο, η κατάσταση μετατοπίζεται γρήγορα προς έναν πολυπολικό κόσμο. Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να είναι η κορυφαία δύναμη για την παγκόσμια καταστροφή με την τεράστια στρατιωτική τους ισχύ, η δυνατότητα τους να την μεταφράσουν σε μια ανανέωση της οικονομικής και πολιτικής τους ισχύος είναι περιορισμένη. Οι στρατιωτικές αντιπαραθέσεις με άλλες μεγάλες δυνάμεις θέτουν σήμερα το ζήτημα ενός παγκόσμιου Αρμαγεδδώνα. Όπως αναγνώρισε πρόσφατα ακόμη και ο Ρεπουμπλικανός σχεδιαστής στρατηγικής και έντονα επιθετικός αντι-κινέζος Elbridge Colby, που ήταν ο κύριος συντάκτης της Εθνικής Στρατηγικής Άμυνας του 2018 κατά την προεδρία Τραμπ, οι μέρες των «πωτείων» των ΗΠΑ ως ηγεμονικής παγκόσμιας δύναμης έχουν παρέλθει: «Μια εξωτερική πολιτική της αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας απλά δεν είναι δυνατή». Επομένως η συνέχιση προς αυτή την κατεύθυνση είναι μια πορεία προς την τρέλα.

Πέρα από όλα αυτά, οι ΗΠΑ είναι αντιμέτωπες με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, μια χώρα που γνώρισε την πιο γρήγορη οικονομική ανάπτυξη σε όλη την ιστορία, βασισμένη σε έναν αρκετά διαφορετικό κοινωνικό σχηματισμό που βασίζεται στα προτερήματ τόσο του κράτους όσο και της αγοράς με τη μορφή του σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά. Ως ένας πολιτισμός πέντε χιλιάδων ετών, η Κίνα εκπροσωπεί μια πολιτισμική καθώς και μια οικονομική πρόκληση για τη Δύση, πιέζοντας για νέους παγκόσμιους κανόνες με τις παγκόσμιες πολιτισμικές πρωτοβουλίες της. Η Κίνα, αντί να επιδιώκει να δημιουργήσει ένα αντίθετο στρατιωτικό μπλοκ με αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους, έχει αντιταχθεί στην δημιουργία οποιασδήποτε τέτοιας «αντιπαράθεσης μπλοκ».

Η απάντηση των ΗΠΑ ήταν να ερμηνεύσουν την άνοδο της Κίνας όλο και περισσότερο ως ένα ζήτημα ασφάλειας που πρέπει να αντιμετωπιστεί στρατηγικά. Αναγνωρίζουν ότι, εάν η συνολική οικονομική εμβέλεια της Κίνας στον Ινδο-Ειρηνικό επεκταθεί περισσότερο, η διατήρηση από τις ΗΠΑ του ελέγχου σε αυτό που είναι σήμερα το βιομηχανικό κέντρο του πλανήτη θα συρρικνωνόταν αναλογικά, οδηγώντας στην τελική πτώση της αυτοκρατορίας των ΗΠΑ. Ύστερα από δεκαετίες οικονομικής στασιμότητας, η οποία προκύπτει από τον μονοπωλιακό καπιταλισμό που βρίσκεται από πίσω και χωρίς να είναι ορατή κάποια διέξοδος, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι σε θέση να διατηρήσουν την κυριαρχία τους αποκλειστικά με οικονομικά μέσα. Ως εκ τούτου, η τάξη των καπιταλιστών των ΗΠΑ, μαζί με εκείνους των Δυτικών συμμάχων της, απειλεί τώρα με τις ενέργειές της να ρίξει τον ουρανό στο κεφάλι όλης της ανθρωπότητας.

Προκειμένου να δικαιολογήσει την κλιμάκωσή στον Ινδο-Ειρηνικό, η Ουάσιγκτον έπρεπε να παρουσιάσει το Πεκίνο ως απειλή για τις χώρες γύρω της. Ωστόσο, από τα πάνω από σαράντα κράτη του Ινδο-Ειρηνικού, μόνο πέντε έχουν αμυντικές συμφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες είναι κυρίως αποτελέσματα προηγούμενων πολέμων. Πράγματι, η γενική αντίληψη των χωρών του Ινδο-Ειρηνικού κατά τις τελευταίες μια ή δύο δεκαετίες είναι εκείνη της αυξανόμενης ασφάλειας, λόγω αυτού που γίνεται αντιληπτό ως η μη επιθετική στάση της Κίνας και των ολοένα και πιο ενοποιημένων οικονομικών και εμπορικών σχέσεων. Παρόλο που εμπορικές και εδαφικές διαφορές προκύπτουν φυσικά, η Κίνα θεωρείται γενικά στην Ασία πηγή συλλογικής οικονομικής ανάπτυξης. Έχει υπογράψει περισσότερες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με χώρες του Ινδο-Ειρηνικού από ό,τι οι Ηνωμένες Πολιτείες. Έχει επίσης παράσχει σημαντικά αναπτυξιακά κεφάλαια σε άλλες χώρες του Ινδο-Ειρηνικού. Διένειμε 36 δισεκατομμύρια δολάρια για τέτοια κονδύλια το 2017, πολύ περισσότερα από τα 3 δισεκατομμύρια δολάρια που διένειμαν οι ΗΠΑ. Σε γενικές γραμμές, οι χώρες της υπερ-περιφέρειας θεωρούν μια ενοποιημένη οικονομία με την Κίνα ως λύση “win-win”, ενώ αντιλαμβάνονται την εργαλειοποίηση των οικονομικών και πολιτικών σχέσεων από την πλευρά των ΗΠΑ ως πρόταση “lose-lose”.

Όπως έχει υποστηρίξει ο πολύ σεβαστός μελετητής των διεθνών σχέσεων David C. Kang στο βιβλίο του American Grand Strategy and East Asian Security in the Twenty-First Century (2017) και σε άλλα έργα, υπάρχει μια γενικότερη πτώση των στρατιωτικών δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ στα μεγαλύτερα κράτη της Ανατολικής Ασίας τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Λαμβάνοντας υπόψη τις έντεκα μεγαλύτερες χώρες, έχουν πέσει στο μισό περίπου από αυτό που ήταν πριν από δυόμισι δεκαετίες, πέφτοντας από μέσο όρο 3,35% το 1990 σε 1,8% κατά μέσο όρο το 2015 -μια τάση που συνεχίζεται. Αυτό αντικειμενικά δείχνει προς ένα αίσθηση αυξανόμενης, παρά μειούμενης εθνικής ασφάλειας στην περιοχή. Είναι αυτό το κλίμα ειρήνης που απειλούν να διαταράξουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, όχι για χάρη της Ανατολικής Ασίας, αλλά με στόχο τη διατήρηση με κάθε κόστος της υπεροχής τους ως παγκόσμιας δύναμης.

Όπως είπε ο C. Wright Mills: «η άμεση αιτία του Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου είναι η προετοιμασία για αυτόν». Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αντιμέτωπες με την κατάρρευση του παγκόσμιου ηγεμονικού ιμπεριαλισμού τους, δεν προετοιμάζονται απλώς για έναν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά τον προκαλούν ενεργά. Υπάρχουν ενδείξεις, ωστόσο, ότι ένα μαζικό αντιιμπεριαλιστικό κίνημα αναδύεται ξανά στις Ηνωμένες Πολιτείες και στις άλλες χώρες του ιμπεριαλιστικού πυρήνα της καπιταλιστικής παγκόσμιας οικονομίας, ξεκινώντας με το κίνημα της Ελεύθερης Παλαιστίνης ως απάντηση στον γενοκτονικό πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα που υποστηρίζεται από την Ουάσιγκτον. Το παγκόσμιο κίνημα σήμερα πρέπει να είναι αντιιμπεριαλιστικό, αντικαπιταλιστικό, αντιπολεμικό και οικολογικό. Εφόσον η εναλλακτική είναι η παγκόσμια εξολόθρευση, αυτός είναι ένας αγώνας που μόνο η ανθρωπότητα μπορεί να κερδίσει.

 

 

Σχετικά:

1 Κίνα: από ημι-αποικία σε υπερδύναμη (μέρος 1ο/2)

2 Ιμπεριαλισμός: από το Αφγανιστάν στην θάλασσα της Κίνας