Απόπειρα αποτίμησης ενός οικονομικού υποδείγματος (1ο/5)

 

Έχουν περάσει τέσσερις δεκαετίας από τότε που ο Ρήγκαν και η Θάτσερ κήρυξαν το τέλος του κεϋνσιανισμού και της κρατικής παρέμβασης στην Οικονομία (του “σοσιαλισμού”, όπως τον χαρακτήριζαν –αν και ο κεϋνσιανισμός είναι μεν παρέμβαση του αστικού κράτους αλλά δεν έχει σχέση ούτε με κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής ούτε με εργατική εξουσία) και τριάντα χρόνια από τότε που η ΕΕ τους αντέγραφε βάζοντας σε λειτουργία την Συνθήκη του Μάαστιρχτ, δηλαδή ένα είδος νεοφιλελεύθερου συντάγματος το οποίο θα αντικαθιστούσε το μέχρι τότε μεταπολεμικό μοντέλο του “κοινωνικού κράτους” και του άτυπου “συμβολαίου” που είχαν συνάψει οι κυρίαρχες με τις υποτελείς τάξεις της Δυτικής Ευρώπης.

Η κρίση των «ενυπόθηκων δανείων χαμηλής εξασφάλισης» (ή κρίση των subprime δανείων) μπορεί άνετα να χαρακτηριστεί ως το γραπτό διαγώνισμα στο οποίο αναγκάστηκε να αξιολογηθεί το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα και μάλιστα με πολύ κακό βαθμό. Μια δεκαετία μετά η «κρίση του κορονοϊού» ήρθε να επιβεβαιώσει πως στα δύσκολα το «αόρατο χέρι της αγοράς» -που υποτίθεται πως εξισορροπεί την παραγωγή με την κατανάλωση και κατανέμει ορθά τους πόρους της οικονομίας- το μόνο που έκανε ήταν να περιμένει απλωμένο την συνδρομή –τι ειρωνεία!- του (αστικού) κράτους (και των Κεντρικών Τραπεζών του) για να διασώζονται επιχειρήσεις και να αυξάνονται τα κέρδη των μετόχων εκτινάσσοντας ταυτοχρόνως τα δημόσια χρέη (και όχι μόνο) σε πρωτοφανή ύψη. Ως επιστέγασμα, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, εμφανίστηκε πάνω από την παγκόσμια Οικονομία το φάντασμα του πληθωρισμού (όπως είχε γίνει και στο τέλος της κεϋνσιανής μπελ επόκ στα μέσα της δεκαετίας του ’70).

 

1. Η πορεία του ΑΕΠ

Πως θα ήταν ο παγκόσμιος χάρτης ανάλογα με τα ΑΕΠ των χωρών

 

Η πλέον κερδισμένη χώρα της εποχής της νεοφιλελεύθερης ρύθμισης, και μέχρι σήμερα, δεν είναι άλλη από την «κομμουνιστική» Κίνα η οποία συνδύασε τον κρατικό έλεγχο με το (ελεγχόμενο) άνοιγμα της Οικονομίας της στα ξένα κεφάλαια. Ιδιαίτερα από το 2008 μέχρι το 2021(προβλέψεις) έχει ανεβάσει το ΑΕΠ της (σε τρέχουσες τιμές, σε $) κατά ~300% ενώ η Β. Αμερική (ΗΠΑ+Καναδάς) κατά ~55%. Η ΕΕ, παρότι την περίοδο 1995-2000 υστέρησε σημαντικά σε όγκο ΑΕΠ σε σχέση με την Β. Αμερική, από το 2000 μέχρι το 2008 κατάφερε να την προσεγγίσει και πάλι αλλά η κρίση των subprime δανείων αρχικά και η κρίση του κορονοϊού την κράτησαν στάσιμη με αποτέλεσμα αφενός να την φτάσει η Κίνα και αφετέρου να μείνει κατά 10 τρισ. δολλάρια ΑΕΠ πίσω από το δίδυμο ΗΠΑ+Καναδάς (συνολικό ΑΕΠ ~25 τρισ. δολλάρια). Η χώρα με τις χαμηλότερες επιδόσεις είναι η πάλαι ποτέ «πρωταθλήτρια» Ιαπωνία που τα τελευταία 25 έτη έχει μείνει καθηλωμένη σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Λίγο καλύτερες της Ιαπωνίας οι επιδόσεις των χωρών της Ανατολικής Ασίας που όμως και αυτές έχουν μείνει πίσω από τις υποσχέσεις που είχαν δώσει στις αρχές της δεκαετίας του ’90.  

Ειδικά την περίοδο ανάμεσα στις δυο κρίσεις, δλδ ανάμεσα στο 2008 και 2018, η Κίνα, η Ινδία και η Ινδονησία σημείωναν υψηλότατη ανάπτυξη:

 Διάγραμμα 1. Ετήσια ανάπτυξη επιλεγμένων χωρών 2008-18

Η βαρύτητα των παραπάνω χωρών στο παγκόσμιο ΑΕΠ (δλδ το ποσοστό της κάθε χώρας ή οικονομικής περιοχής στο παγκόσμιο ΑΕΠ) παρουσίασε την παρακάτω εξέλιξη:

	1985	1990	1995	2000	2008	2020
United States	34%	26%	25%	30%	23%	25%
European Union	21%	29%	27%	21%	25%	18%
China	2%	2%	2%	4%	7%	17%
Japan	11%	14%	18%	15%	8%	6%
Λοιποί	32%	30%	28%	30%	36%	34%

 

Οι ΗΠΑ από το 34% (μέσα της δεκαετίας του ’80) έπεσε στο 23% (2008) και παρέμεινε εκεί μέχρι και το 2020

Η ΕΕ από 29% (1990) έπεσε στο 21% (2000), ανέβηκε στο 25% (2008) και ξαναέπεσε ακόμη περισσότερο, στο 18%, το 2020

Η Κίνα από ποσοστά της τάξης του 2-3% μέχρι το 1995 έφτασε στο 7% (2008) και στο 17% το 2020 φτάνοντας ουσιαστικά την ΕΕ

Η Ιαπωνία από το 18% (μέσα της δεκαετίας του ’90) έπεσε λίγο κάτω από το 10% το 2008 και στο 6% το 2020.

Διάγραμμα 2. Συμμετοχή επιλεγμένων χωρών στο παγκόσμιο ΑΕΠ

Η δυναμικότητα της κινέζικης οικονομίας επιβεβαιώθηκε και στην περίοδο της πανδημίας καθώς είναι η μόνη που σημείωσε ανάπτυξη ακόμη και μέσα σε έναν «ωκεανό ύφεσης»:

Full Year GDP Growth (%)
	2018	2019	2020	2021
United States	2,9	2,3	-3,4	5,8
European Union	1,8	1,6	-6,4	5,2
Germany	1,1	1,1	-4,6	2,8
Japan	0,6	-0,2	-4,5	1,7
United Kingdom	1,7	1,7	-9,4	7,5
average:	1,6	1,3	-5,7	4,6
China	6,7	6	2,2	8,1
υπερβάλλουσα αύξηση Κίνας	5,1	4,7	7,9	3,5

 

 

Εξέλιξη του ΑΕΠ

 

 

 

Διάγραμμα 3. ΑΕΠ ΗΠΑ, ΕΕ, Κίνας, Γερμανίας, Ινδίας και Ιαπωνίας από το 1960

 

 

Διάγραμμα 4. Εξέλιξη ΑΕΠ διαφόρων οικονομικών περιοχών και χωρών

 

Διάγραμμα 5. Εξέλιξη ΑΕΠ διαφόρων χωρών από το 2007 (πριν την κρίση των subprimes)

Διάγραμμα 6. Η συμμετοχή διαφόρων χωρών στο παγκόσμιο ΑΕΠ (εικόνα των τελευταίων 2000 ετών)  

 

1.1 Η βιομηχανική ανάπτυξη της Κίνας

Είναι κοινός τόπος ότι σε όλη αυτήν την περίοδο η Κίνα (και δευτερευόντως οι BRICs και οι αναδυόμενες οικονομίες της Ανατ. Ασίας) συγκέντρωσε πολλές οικονομικές δραστηριότητες και, κυρίως, δραστηριότητες του δευτερογενή τομέα. Για την Κίνα η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στον τομέα της βιομηχανικής παραγωγής (σταθερές τιμές 2015, σε δολλάρια) εκτοξεύτηκε από τα 0,2 τρισ. στις αρχές της 10ετίας του 90 στα 2 τρισ. το 2009 και λίγο πάνω από τα 4 τρισ. το 2019. Στην Β.Αμερική, τις αντίστοιχες περιόδους, τα ποσά ήταν 1,3 τρισ., 2 τρισ. και 2,5 τρισ. ενώ στην ΕΕ ήταν 1,65 τρισ., 2 τρισ. και 2,5 τρισ. αντιστοίχως (τα ποσά είναι σε στρογγυλεμένες τιμές).

Για να μην δοθεί στρεβλή εικόνα πρέπει να συμπληρώσουμε ότι η ανάπτυξη του κινέζικου ΑΕΠ δεν οφείλεται πλέον μόνο στον βιομηχανικό τομέα. Όπως σημειώνει η Katharina Buchholz: 

«Ο άλλοτε ισχυρός αγροτικός τομέας της Κίνας χάνει σταθερά τη σημασία του και το 2019 ήταν υπεύθυνος μόνο για περίπου το 7,1% του ΑΕΠ της χώρας. Ο βιομηχανικός τομέας, ο οποίος ήταν εδώ και καιρό ο βασικός πυλώνας της κινεζικής οικονομίας, χάνει επίσης τη σημασία του. Εν ολίγοις, η Κίνα βρίσκεται σε καλό δρόμο για να γίνει μια κοινωνία υπηρεσιών. Το 2019, σχεδόν το 54% του ΑΕΠ δημιουργήθηκε μέσω υπηρεσιών, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Έτσι, η χώρα πλησιάζει διαρθρωτικά στις δυτικές και άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες, όπου αυτή η μετάβαση συνέβη νωρίτερα».

Διάγραμμα 7. Η συμμετοχή των τριών τομέων στο ΑΕΠ της Κίνας 

Και για σύγκριση, η συμμετοχή των τριών τομέων της οικονομίας σε μια σειρά από χώρες:

GDP sector composition, 2017 (in percentage)
Country/Economy	Agricultural	Industrial	Service
Albania	21.7%	24.2%	54.1%
China	7.9%	40.5%	51.6%
Denmark	1.3%	22.9%	75.8%
European Union	1.6%	25.1%	70.9%
France	1.7%	19.5%	78.8%
Germany	0.7%	30.7%	68.6%
Greece	4.1%	16.9%	79.1%
Japan	1.1%	30.1%	68.7%
Romania	4.2%	33.2%	62.6%
Russia	4.7%	32.4%	62.3%
Switzerland	0.7%	25.6%	73.7%
United Kingdom	0.7%	20.2%	79.2%
United States	0.9%	19.1%	80.0%
World	6.4%	30.0%	63.6%

 

 

Διάγραμμα 8. Η συμμετοχή της βιομηχανίας στο ΑΕΠ διαφόρων χωρών

1.2 Δυνητικό ΑΕΠ

(Δυνητικό ΑΕΠ είναι το προϊόν που θα μπορούσε να παράγει μια οικονομία αν όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές απασχολούνταν πλήρως)

Όπως δείχνουν τα πράγματα, παρότι ο κίνδυνος της πανδημίας παραμένει, το ΑΕΠ στις περισσότερες  οικονομίες ανακάμπτει σε μορφή V (στην Κίνα δεν είχε καν καμφθεί). Ειδικότερα στην ΕΕ οι επιδόσεις είναι πιο περιορισμένες σε σχέση με τις ΗΠΑ και το ΗΒ και με μεγαλύτερη δυσκολία σε χώρες της που εξαρτώνται από χαμηλής παραγωγικότητας υπηρεσίες (τουρισμός, εστίαση και εμπόριο), χώρες κυρίως του ευρωπαϊκού Νότου.

Το φαινόμενο επιβεβαιώνεται και από το ότι η κρίση έχει μειωμένες επιπτώσεις στην δυνητική αύξηση του ΑΕΠ.

 

Διάγραμμα 9. Πραγματικό και Δυνητικό ΑΕΠ προηγμένων χωρών (με βάση το 100 για το 2001)

2 Χρέη

Ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για να αντιμετωπιστούν οι δυο κρίσεις ήταν ο δανεισμός (και το «κόψιμο» χρήματος):

παροχή εγγυήσεων για δανεισμό των επιχειρήσεων,

αναβολή φορολογικών υποχρεώσεων,

κρατικές ενισχύσεις μέρους του μισθολογικού κόστους και

μαζικές αγορές κρατικών ομολόγων από τις Κεντρικές Τράπεζες

-μέτρα που θα ξεπερνούσαν και έναν κεϋνσιανό-, είχαν ως αποτέλεσμα την αποφυγή μαζικών χρεοκοπιών.

Τα πακέτα στήριξης κατευθύνθηκαν πρωτίστως στις επιχειρήσεις και δευτερευόντως στους εργαζομένους και τα νοικοκυριά ώστε να στηριχτούν τα κέρδη των μετόχων και η κατανάλωση. Πριν την πανδημία ένα ποσοστό της τάξης του 15% των επιχειρήσεων της ανεπτυγμένης Δύσης (το ποσοστό αυτό ανέβαινε πάνω από το 20% για την Ελλάδα) έμενε στη ζωή διασωληνωμένο.

Οι παρεμβάσεις αυτές ήταν πολύ μαζικές ειδικά την περίοδο 2020-21. Για το 2020 οι ΗΠΑ έφτιαξαν ένα πακέτο μέτρων της τάξης του 10% του ΑΕΠ, η Βρετανία 15%, η Γερμανία 21,5% και η Γαλλία 20%. Τα πακέτα αυτά δημιούργησαν πρωτοφανή ελλείμματα: 15% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ, 12% σε Γερμανία και Ιαπωνία, πάνω από 10% σε Βρετανία και Γαλλία.

Αλλά φυσικά οι παρεμβάσεις αυτές είχαν επίδραση στα χρέη. Συνολικά, σε παγκόσμιο επίπεδο,

-το δημοσιονομικό έλλειμμα πήγε από το 2,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ (2019) στο 12% (2020)

-το συνολικό χρέος (εκδοθέντα ομόλογα και πιστώσεις) εκτινάχθηκε από το 240% του παγκόσμιου ΑΕΠ (2019) στο 300% (2020).

Ειδικότερα στις χώρες του ΟΟΣΑ το δημόσιο χρέος που διακρατείται από τις Κεντρικές Τράπεζες πήγε από τα $10 τρισ. (2019) στα $16 τρισ. (2021).

Με αυτόν την πολιτική χρεών, παρότι η ύφεση του 2020 ήταν η χειρότερη στα μεταπολεμικά χρόνια, η επίδραση της ύφεσης ήταν σημαντικά μικρότερη από την αναμενόμενη.

	Επίδραση των δημοσιονομικών παρεμβάσεων (%ΑΕΠ)
	Πτώση του ΑΕΠ	Αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος	Υποκατάσταση του ΑΕΠ
ΗΠΑ	6,2	10,4	166,8
Βρετανία	8,3	14,3	171,9
Γερμανία	6,0	5,7	94,5
Γαλλία	8,8	6,1	69,3
Ευρωζώνη	8,1	6,6	81,4
Ιαπωνία	4,4	8,0	179,1

 

 

Με βάση τα στοιχεία:

«Το 2020, παρατηρήσαμε τη μεγαλύτερη ετήσια αύξηση του χρέους από τον Β ΠΠ, με το παγκόσμιο χρέος να αυξάνεται στα 226 τρισεκατομμύρια δολάρια καθώς ο κόσμος επλήγη από μια παγκόσμια κρίση υγείας και μια βαθιά ύφεση.

[…]Το παγκόσμιο χρέος αυξήθηκε κατά 28 ποσοστιαίες μονάδες στο 256% του ΑΕΠ, το 2020, σύμφωνα με την τελευταία ενημέρωση της Βάσης Δεδομένων Παγκόσμιου Χρέους του ΔΝΤ».

Διάγραμμα 10. Τα χρέη ανά τομέα (2020)

 

Και συνεχίζει:

«Η δυναμική του χρέους, ωστόσο, διαφέρει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Οι προηγμένες οικονομίες και η Κίνα αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 90 τοις εκατό της αύξησης του χρέους των 28 τρισεκατομμυρίων δολαρίων το 2020. Αυτές οι χώρες κατάφεραν να επεκτείνουν το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος κατά τη διάρκεια της πανδημίας, χάρη στα χαμηλά επιτόκια, τις ενέργειες των Κεντρικών Τραπεζών (συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων αγορών του κυβερνητικού χρέους) και τις καλά ανεπτυγμένες χρηματοπιστωτικές αγορές. Ωστόσο, οι περισσότερες αναπτυσσόμενες οικονομίες βρίσκονται στην αντίθετη πλευρά του χάσματος χρηματοδότησης, αντιμετωπίζοντας περιορισμένη πρόσβαση στη χρηματοδότηση και συχνά υψηλότερα επιτόκια δανεισμού.

Εξετάζοντας τις συνολικές τάσεις, βλέπουμε δύο διακριτές εξελίξεις.

Στις προηγμένες οικονομίες, τα δημοσιονομικά ελλείμματα εκτινάχθηκαν στα ύψη καθώς οι χώρες είδαν τα έσοδα να καταρρέουν λόγω της ύφεσης και έθεσαν σε εφαρμογή σαρωτικά δημοσιονομικά μέτρα καθώς εξαπλώθηκε ο COVID-19. Το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 19 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, το 2020, αύξηση όπως αυτή που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, σε διάστημα δύο ετών: 2008 και 2009. Το ιδιωτικό χρέος, ωστόσο, εκτινάχθηκε κατά 14 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ το 2020, σχεδόν διπλάσιο όπως και κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αντανακλώντας τη διαφορετική φύση των δύο κρίσεων. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι κυβερνήσεις και οι Κεντρικές Τράπεζες υποστήριξαν περαιτέρω δανεισμό από τον ιδιωτικό τομέα για να βοηθήσουν στην προστασία της ζωής και των μέσων διαβίωσης. Ενώ κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, η πρόκληση ήταν να περιοριστεί η ζημιά από τον υπερβολικά μοχλευμένο ιδιωτικό τομέα».

Διάγραμμα 11. Δημόσιο χρέος % ΑΕΠ α) σύγκριση του 2019 και 2020 β) σύγκριση των μεταβολών του χρέους στην περίοδο της κρίσης 2008-09 και στο πρώτο έτος της πανδημίας (2020)

 

  

Διάγραμμα 12. Αύξηση χρεών λόγω πανδημίας

 

 

  

 

 

Διάγραμμα 13. Μακροπρόθεσμη εικόνα του χρέους Γενικής Κυβέρνησης % ΑΕΠ επιλεγμένων χωρών μετά τον Β ΠΠ

 

Εντούτοις, σύμφωνα με τις προβλέψεις, το 2021 ενώ το παγκόσμιο χρέος θα μεγαλώσει, ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειωθεί λόγω της μεγάλης αύξησης του ΑΕΠ.

Διάγραμμα 14. Αύξηση του παγκόσμιου χρέους, μείωση του ποσοστού του ως προς το ΑΕΠ για το 2021

Διάγραμμα 15. Δημόσια χρέη ανά περιοχή (με πρόβλεψη για το 2021)

 

Συμπερασματικά, η αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και η χορήγηση (πρωτοφανούς) ρευστότητας διέσωσαν την κατάσταση τόσο στην κρίση των subprimes όσο και στην κρίση της πανδημίας (με ταυτόχρονη εκτίναξη του χρέους). Όπου υπήρξε μεγαλύτερη παροχή ρευστότητας (πχ ΗΠΑ, Βρετανία, Ιαπωνία) εκεί υπήρξε και μεγαλύτερη κάλυψη των απωλειών του ΑΕΠ.

 

2.1 Το κόστος δανεισμού

Παρά τις διαδοχικές κρίσεις (μετά το 2008) και την αύξηση των χρεών το κόστος δανεισμού δεν έχει αυξηθεί πάνω από τα επίπεδα του 2000. Για την Ιαπωνία οι τόκοι εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους παραμένουν σταθερά κάτω από το 2% του ΑΕΠ και στις ΗΠΑ κάτω από το 3%. Στην Ευρωζώνη μάλιστα, από το 3,7% στις αρχές της δεκαετίας του 2000 υποχώρησε στο 3% (2008 και 2012) ενώ σήμερα βρίσκεται στα επίπεδα το 1,5% (όμως με διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις διαφορετικές χώρες της ΕΖ). Το κόστος δανεισμού παραμένει χαμηλό όχι μόνο για τα κράτη αλλά και για τα νοικοκυριά και για τις επιχειρήσεις πράγμα που τους δίνει την δυνατότητα να επιζούν παρά τις οικονομικές δυσκολίες.

 

Διάγραμμα 16. Αποδόσεις δεκαετών ομολόγων μεγάλων χωρών

Διάγραμμα 17. Αποδόσεις δεκαετών ομολόγων μεγάλων χωρών (κοινό διάγραμμα)

 

 

2.2 Ο ρόλος των Κεντρικών Τραπεζών

Η ερμηνεία του παράδοξου είναι εύκολη αν την συσχετίσουμε με την παρεμβάσεις των Κεντρικών Τραπεζών και τις τεράστιες ποσότητες ρευστότητας που ρίχνουν στην αγορά για να κρατήσουν χαμηλά τα επιτόκια. Ακόμη και στην χρεοκοπημένη Ελλάδα, χάρη στην ΕΚΤ που αγοράζει τα κρατικά ομόλογα που βγαίνουν προς πώληση, τα επιτόκια δανεισμού είναι χαμηλότερα(!) από αυτά της περιόδου πριν το 2008.

Η «μόδα» ξεκίνησε από την Fed το 2008 αλλά επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο. Το φαινόμενο εντάθηκε και πάλι κατά τη διάρκεια της πανδημίας:

«Η Fed δεν ήταν μόνη στην άνευ προηγουμένου παρέμβασή της στην οικονομία των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι Κεντρικές Τράπεζες σε όλο τον κόσμο τυπώνουν χρήματα από τον αέρα και τα χρησιμοποιούν για να αγοράζουν περιουσιακά στοιχεία προκειμένου να τονώσουν τις αντίστοιχες οικονομίες τους.

Η μεγάλη εικόνα: Μόνο οι τέσσερις μεγαλύτερες Κεντρικές Τράπεζες του κόσμου είχαν συσσωρεύσει περιουσιακά στοιχεία 28,8 τρισεκατομμυρίων δολαρίων τον Φεβρουάριο…

Τι ακολουθεί: “Για τις Κεντρικές Τράπεζες, δεν νομίζω ότι υπάρχει καμία εναλλακτική από αυτό που έκαναν μέχρι τώρα, δηλαδή να υποστηρίξουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομία”, είπε ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι στον Axios τον Δεκέμβριο.

“Η υποστήριξη, κατά την άποψή μου, θα συνεχιστεί για πολύ καιρό”.»

σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξε η Yardeni Research μέχρι τον Φεβρουάριο του 2021.

Η κρίση του κορονοϊού δεν εμφανίστηκε στην χρηματοπιστωτική σφαίρα αλλά κατευθείαν στην παραγωγική διαδικασία και στο κύκλωμα αξιοποίησης του κεφαλαίου. Γι’ αυτό ήταν πιο βαθιά και απαίτησε και περισσότερα μέτρα: στην περίοδο 2010-19 στις χώρες του ΟΟΣΑ η χορήγηση χρήματος αυξήθηκε από τα 30 στα 40 τρισ. δολλάρια ενώ μέσα σε δυο μόλις χρόνια κορονοϊού αυξήθηκε άλλα 10 τρισ. Ταυτοχρόνως η νομισματική βάση εκτινάχθηκε από τα 12 στα 22 τρισ. δολλάρια. 

Προφανώς η τακτική αυτή δείχνει την δυσκολία της κατάστασης αφού εγκυμονεί κινδύνους χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης ή/και υψηλού πληθωρισμού.

 

 

Διάγραμμα 18. Ισολογισμοί των τεσσάρων μεγαλύτερων Κεντρικών Τραπεζών

 

 

 

Διάγραμμα 19. Stefan Legge: «Από την Παγκόσμια Οικονομική Κρίση του 2008 βρισκόμαστε σε terra incognita. Η προσφορά χρήματος έχει αυξηθεί με δραματικό ρυθμό. Προφανώς, αυτό έχει συνέπειες»

 

 

 Συνεχίζεται…

 

 

 

Ενάντια στη ρωσική εισβολή, το ΝΑΤΟ, τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο

 

Εισβολή για λόγους άμυνας;

Το γεγονός που ανοίγει τη συζήτηση και κινητοποιεί είναι εντελώς συγκεκριμένο: η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Οι στόχοι και τα κίνητρα αυτής της εισβολής έχουν περιγραφεί με πλήρη καθαρότητα από τον ίδιο τον Πούτιν: είναι η «αλλαγή καθεστώτος» στην Ουκρανία (δηλαδή η ανατροπή του καθεστώτος με γενικευμένη στρατιωτική επέμβαση) στο όνομα του «δικαιώματος» της Ρωσίας να έχει τη δική της σφαίρα επιρροής με υποτακτικά ή «ουδέτερα» καθεστώτα, που από τις δηλώσεις του Πούτιν για τη Φινλανδία και τη Σουηδία δεν είναι καθαρό μέχρι πού φτάνει. Πρόκειται για την επιτομή της ιμπεριαλιστικής λογικής, που υπογραμμίζεται από την ευθεία απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων αλλά και την επίθεση στην πολιτική των μπολσεβίκων που υπέσκαψε το ρωσικό «εθνικό μεγαλείο».

Δεν πρόκειται λοιπόν, προφανέστατα, για πράξη άμυνας˙ δεν πρόκειται επίσης για πράξη υπεράσπισης των ρωσόφωνων πληθυσμών στο Λουγκάνσκ και το Ντονμπάς – αυτό ήταν η αφορμή που δεν υπάρχει πλέον καν στις αναφορές των Ρώσων αξιωματούχων. Πρόκειται για πράξη ωμής ιμπεριαλιστικής επιβολής, με όλα τα ουσιαστικά και συμβολικά συστατικά της ιμπεριαλιστικής πολιτικής της οποίας πρώτος διδάξας ήταν η δυτικός ιμπεριαλισμός⁽*⁾.

Η θέση της Αριστεράς πρέπει να είναι ξεκάθαρη: όχι στη ρωσική ιμπεριαλιστική επέμβαση και εισβολή!

«Δημοκρατική Δύση»;

Την ίδια στιγμή όμως, η Αριστερά πρέπει να αντιπαρατεθεί με την κατακλυσμική προπαγάνδα των δυτικών ΜΜΕ περί «δημοκρατικής Δύσης» που τάχα υπερασπίζεται την ειρήνη και τη δημοκρατία. Οι δυνάμεις του δυτικού ιμπεριαλιστικού μπλοκ, με πρώτες τις ΗΠΑ:

·                  Ευθύνονται για τα ειδεχθέστερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας: εγκλήματα του ναζισμού αλλά και εγκλήματα του «δημοκρατικού» ιμπεριαλισμού, όπως νη ισοπέδωση της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι με ατομικές βόμβες αλλά και της Δρέσδης με ανελέητο βομβαρδισμό ενώ ο πόλεμος είχε κριθεί.

·                  Έχουν οργανώσει πραξικοπήματα και «αλλαγές καθεστώτος» στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη.

·                  Έχουν εκατοντάδες στρατιωτικές βάσεις σε όλο τον κόσμο.

·                  Εξακολουθούν να επεμβαίνουν κατά το δοκούν σε κάθε γωνιά του πλανήτη και να συστήνουν επιθετικούς άξονες και συμμαχίες (όπως πρόσφατα η AUKUS ενάντια στην Κίνα).

Αλλά και ειδικότερα σε σχέση με τη Ρωσία:

·                  Ύστερα από τη νίκη τους στον Ψυχρό Πόλεμο, συνέχισαν, εφαρμόζοντας το δόγμα Μονρόε, να επεκτείνουν το ΝΑΤΟ προς ανατολάς περικυκλώνοντας τη Ρωσία και αθετώντας τις ίδιες τις διαβεβαιώσεις τους.

·                  Συνέργησαν στην ανατροπή Γιανουκόβιτς, «υιοθέτησαν» το δυτικόφιλο καθεστώς που προέκυψε και το ενίσχυσαν με πολεμικό υλικό, η CIA εκπαίδευσε παραστρατιωτικούς νεοναζί για να δράσουν στην ανατολική Ουκρανία κ.λπ.

Όταν στριμώχνεις τον λύκο στη γωνία, θα αντιδράσει – αλλά θα αντιδράσει σαν λύκος. Η Ρωσία δέχτηκε τις δύο πρώτες επεκτάσεις του ΝΑΤΟ το 1999 και  το 2004, αλλά αντέδρασε στην ανακοίνωση ένταξης στο ΝΑΤΟ Γεωργίας-Ουκρανίας. Αφού ανασυγκροτήθηκε οικονομικά και στρατιωτικά, από το 2008 λειτουργεί με γνώμονα το ρωσικής εκδοχής «δόγμα Μονρόε», με βάση το οποίο η ΝΑΤΟική παρουσία ή και η απλή επιρροή του στην ανατολική Ευρώπη θεωρείται επιθετική ενέργεια που απαιτεί άμεση επέμβαση. Αφού «εξουδετέρωσε» τη Γεωργία το 2008, εισβάλλοντας και καταλαμβάνοντάς την στρατιωτικά, αφού το 2014 προσάρτησε την Κριμαία, αφού έθεσε υπό στρατιωτική «προστασία» τις περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας με πολύ υψηλά ποσοστά ρωσόφωνου/ρωσικού πληθυσμού εξασφαλίζοντας ότι δεν θα ηττηθούν στρατιωτικά και δεν θα ανακτηθούν από την Ουκρανία, θεώρησαν ότι η διεθνής συγκυρία των αρχών του 2022 είναι ευνοϊκή για να εφαρμόσουν με ακόμη πιο επιθετικό και φιλόδοξο τρόπο το δικό τους ιμπεριαλιστικό δόγμα της «σφαίρας επιρροής».

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία όχι μόνο δεν μπορεί να ιδωθεί σαν πράξη «αντίστασης» και «άμυνας», αλλά αντίθετα συσπειρώνει τον δυτικό ιμπεριαλισμό, την ΕΕ και το ΝΑΤΟ και «αφυπνίζει» τον γερμανικό μιλιταρισμό σε μια αντιρωσικήσυστράτευση, αυξάνοντας δραματικά την επιθετικότητα του κυρίαρχου ιμπεριαλισμού, που αργότερα θα στραφεί στον εσωτερικό εχθρό. 

 «Νίκη στη Ρωσία»;

Η υποβάθμιση του ιμπεριαλιστικού -και όχι απλώς άδικου και επιθετικού- χαρακτήρα της ρωσικής εισβολής και η αναγνώριση στη Ρωσία του ελαφρυντικού της άμυνας ισοδυναμεί με τη θέση «Νίκη στη Ρωσία». Υπάρχουν ιμπεριαλιστικές χώρες που, επειδή οι συσχετισμοί δύναμης και οι ιστορικές συγκυρίες δεν τους ευνοούν, αποφεύγουν τις επιθετικές στρατιωτικές ενέργειες. Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχουν «αμυντικοί» ιμπεριαλισμοί ούτε καν αμυντικοί εθνικισμοί. Όταν ο Σαντάμ Χουσεΐν θεώρησε ότι η συγκυρία τον ευνοεί να καταλάβει το Κουβέιτ, το έπραξε. Όταν ο μεγαλοσερβικός εθνικισμός θεώρησε ότι μπορεί να «επανενώσει» τη Γιουγκοσλαβία κάτω από τη στρατιωτική του μπότα, εισέβαλε στην Κροατία, τη Σλοβενία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, πραγματοποιώντας στη Σρεμπρένιτσα ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου μεταπολεμικά. Ο «φτωχικός» αλβανικός εθνικισμός, στην ευνοϊκή γι’ αυτόν συγκυρία της ήττας του μεγαλοσερβικού εθνικισμού λόγω της επέμβασης του δυτικού ιμπεριαλισμού, επιδίωξε την ενσωμάτωση του Κοσόβου στην Αλβανία για τη δημιουργία της «Μεγάλης Αλβανίας». Αλλά και στα καθ’ ημάς: Ο τουρκικός εθνικισμός εισέβαλε στην Κύπρο με πρόσχημα τις (υπαρκτές) διώξεις των Τουρκοκυπρίων. Όσο για τον «αμυνόμενο» ελληνικό καπιταλισμό, αυτός άρπαξε την ευκαιρία της σύγκρουσης του καθεστώτος Ερντογάν με τη Δύση για να προβάλλει επιθετικές αξιώσεις που στην ουσία αποκλείουν την Τουρκία από την ΑΟΖ της νοτιοανατολικής Μεσογείου, συνέπηξε επιθετικές συμμαχίες με τους σιωνιστές του Ισραήλ, τον δι8κτάτορα της Αιγύπτου Σίσι και τις αντιδραστικές μοναρχίες του Κόλπου, εκπόνησε θηριώδη εξοπλιστικά προγράμματα με Γαλλία και ΗΠΑ, γέμισε την Ελλάδα με βάσεις-ορμητήρια του δυτικού ιμπεριαλισμού.

Μπορεί να αποδείχθηκε ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν, ο Μιλόσεβιτς και ο αλβανικός εθνικισμός έκαναν λάθος εκτίμηση, μπορεί να αποδειχθεί το ίδιο για τον ελληνικό εθνικισμό ή τον τουρκικό εθνικισμό, μπορεί εν τέλει να αποδειχθεί το ίδιο και για τον Πούτιν. Ανεξάρτητα από αυτό όμως, η Αριστερά είχε/έχει καθήκον να καταγγείλει την επιθετική πολιτική του μεγαλοσερβικού εθνικισμού, την εθνοκάθαρση στη Σρεμπρένιτσα, τις επιθετικές αξιώσεις του ελληνικού εθνικισμού, τις αναθεωρητικές βλέψεις του τουρκικού εθνικισμού, τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Ο ιμπεριαλισμός (και ο εθνικισμός) είναι «εξ ορισμού» επεκτατικοί και επιθετικοί – στο μέτρο που τους το επιτρέπει ο συσχετισμός δύναμης και οι συγκυρίες. Ενώ όμως η Αριστερά μπορεί να υποστηρίξει έναν καταπιεσμένο εθνικισμό όταν δέχεται ιμπεριαλιστική επίθεση, δεν μπορεί να υποστηρίξει μια ιμπεριαλιστική εισβολή μόνο και μόνο επειδή πραγματοποιείται από μια ιμπεριαλιστική δύναμη με έλλειμμα ισχύος σε σχέση με τους ανταγωνιστές της.

Η αναγνώριση του ελαφρυντικού της άμυνας στον ρωσικό ιμπεριαλισμό ισοδυναμεί με τη θέση (έστω και αν είναι υπόρρητη) «νίκη στη Ρωσία». Παραπέμπει σε αναδρομική συγκεφαλαίωση και αναθεώρηση των θέσεων της Αριστεράς υπέρ του «δικαιώματος» επίθεσης των εθνικισμών και ιμπεριαλισμών που είναι αντίπαλοι του δυτικού ιμπεριαλισμού, πιο αδύναμοι ή και απειλούμενοι απ’ αυτόν. Σε πλήρη αντίθεση με αυτό, η θέση της Αριστεράς πρέπει να είναι: κάτω η ρωσική εισβολή!

Αλληλεγγύη στον ουκρανικό λαό = «νίκη στην Ουκρανία»;

Όταν καταγγέλλεις μια εισβολή, η άμεση συνέπεια είναι η έκφραση αλληλεγγύης στον λαό της χώρας που υφίσταται την εισβολή. Επομένως, η θέση «Κάτω η ρωσική εισβολή» πρέπει να συνοδεύεται από τη θέση «αλληλεγγύη στον ουκρανικό λαό».

Πρέπει λοιπόν πρώτα απ’ όλα να μιλήσουμε για το ρωσικό και ουκρανικό καθεστώς. Τα οποία δεν έχουν καμία «ποιοτική» διαφορά, παρά μόνο ότι το μεν ουκρανικό εντάσσεται στη δυτική ιμπεριαλιστική συμμαχία ενώ το ρωσικό είναι καθαυτό ιμπεριαλιστικό και εντάσσεται στο ιμπεριαλιστικό μπλοκ της «Ανατολής» ενάντια στο ιμπεριαλιστικό μπλοκ της «Δύσης». Κατά τα άλλα, τόσο το ρωσικό όσο και το ουκρανικό καθεστώς είναι εκδοχές απολυταρχικού καπιταλισμού και πολιτικού βοναπαρτισμού, όπου η αστική τάξη προήλθε από τον μετασχηματισμό της πρώην σταλινικής γραφειοκρατίας σε καπιταλιστική ολιγαρχία μέσα από τον σφετερισμό και τον διαμοιρασμό της πρώην κρατικής περιουσίας. Απολυταρχία της αγοράς στην Ουκρανία, που προσπαθεί να μιμηθεί τον ακραίο δυτικό νεοφιλελευθερισμό˙ απολυταρχία της αγοράς και στη Ρωσία, αλλά υπό τον συγκεντρωτικό ρόλο μιας κρατικής εξουσίας πολύ πιο παρεμβατικής και στην οικονομία. Προχωρημένο υβρίδιο ολιγαρχίας, δυτικότροπου ακραίου νεοφιλελευθερισμού, εθνικισμού και άκρας δεξιάς-φασιστικών ομάδων στην Ουκρανία˙ υβρίδιο ολιγαρχίας, βοναπαρτιστικού κρατισμού και μεγαρορώσικου σοβινισμού που θέλγει την ευρωπαϊκή άκρα δεξιά (Λεπέν, Σαλβίνι, Χρυσή Αυγή) και κινητοποιεί στο πλευρό του ναζιστικές ομάδες στη Ρωσία. Στη σύγκριση και τη σύγκρουσή τους δεν υπάρχει πλευρά «δημοκρατική» απέναντι στην υποτιθέμενη «ναζιστική». Κανένα από τα δύο καθεστώτα δεν είναι δημοκρατικό ή ναζιστικό, παρά τον πολιτικό βοναπαρτισμό, τα απολυταρχικά χαρακτηριστικά και τη συνεργασία με άκρα δεξιά και φασιστικές ομάδες που χαρακτηρίζουν και τα δύο.   

Νίκη οποιουδήποτε από τα δύο -και μιλάμε για τα καθεστώτα κι όχι τους λαούς- θα σημάνει σκλήρυνση των αντιδραστικών τους χαρακτηριστικών. Όχι «νίκη στην Ουκρανία» λοιπόν, όχι «είμαστε όλοι Ουκρανοί» που μεταφράζεται στο «είμαστε όλοι με το δυτικό ιμπεριαλιστικό μπλοκ ενάντια στη Ρωσία», αλλά αλληλεγγύη στον ουκρανικό λαό! Στο σύνολό του, από το Κίεβο ως το Ντονμπάς. Που η ρωσική και η ουκρανική απολυταρχία τον διαίρεσαν, και τώρα πληρώνει και θα πληρώνει και στο μέλλον, ανεξαρτήτως νικητή στη στρατιωτική σύγκρουση, τις συνέπειες, τόσο του πολέμου όσο και της ειρήνης.

Αν το ένα λάθος είναι η αναγνώριση του «ελαφρυντικού» της άμυνας στον ρωσικό ιμπεριαλισμό, το άλλο λάθος είναι η αναγνώριση του «ελαφρυντικού» της άμυνας στον δυτικό ιμπεριαλισμό και στο ουκρανικό καθεστώς. Ο δυτικός ιμπεριαλισμός συνέχισε να επεκτείνει το ΝΑΤΟ περικυκλώνοντας τη Ρωσία, το δε ουκρανικό καθεστώς διεκδικούσε την ένταξη στο ΝΑΤΟ, διεκδικούσε να γίνει το προκεχωρημένο φυλάκιο του δυτικού ιμπεριαλισμού ενάντια στη Ρωσία, διεκδικούσε τη δυτική «προστασία».      

Ποιος είναι ο χαρακτήρας του πολέμου;

Κάθε πόλεμος, ιδιαίτερα μάλιστα με μείζονα σημασία όπως αυτός, επαναφέρει μνήμες και προκαλεί για συγκρίσεις και αναλογίες με πολέμους του παρελθόντος και με τη στάση της Αριστεράς σε αυτούς. Αυτό μας οδηγεί αναπόφευκτα στο κρίσιμο ερώτημα για τον χαρακτήρα του πολέμου. Σύμφωνα με τη διεθνιστική παράδοση, ο χαρακτήρας ενός πολέμου δεν κρίνεται από τον συσχετισμό ισχύος ούτε από το ποιος ξεκίνησε τις εχθροπραξίες, αλλά από τις αντιπαρατιθέμενες δυνάμεις και τους σκοπούς τους. Ποιες είναι οι εμπλεκόμενες δυνάμεις; Ασφαλώς η Ρωσία και η Ουκρανία. Όχι όμως μόνον αυτές. Εμπλέκεται το σύνολο των δυνάμεων του δυτικού ιμπεριαλισμού: το σύνολο των χωρών του ΝΑΤΟ – και όχι μόνο. Για να διαπιστώσουμε αυτή την εμπλοκή δεν χρειάζεται απαραίτητα να δούμε στρατιωτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ μέσα στην Ουκρανία – θα γίνει κι αυτό αν η ρωσική επίθεση αποτύχει. Δυτικές στρατιωτικές δυνάμεις στέλνονται στις γειτονικές χώρες, το ΝΑΤΟ κινητοποιεί δυνάμεις, το δυτικό μπλοκ ενώνεται πολιτικά υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, Φινλανδία και Σουηδία ζητούν να μπουν στο ΝΑΤΟ, οι δυτικές οικονομικές κυρώσεις παίρνουν πρωτοφανή έκταση, ακόμη και η ελληνική κυβέρνηση στέλνει πολεμικό υλικό και δηλώνει έτοιμη να στείλει και πολεμικά αεροπλάνα. Όλα αυτά συνιστούν συμμετοχή του δυτικού ιμπεριαλισμού στον πόλεμο˙ και όσον αφορά τον χαρακτήρα του πολέμου, κάνουν την Ουκρανία να μην είναι μόνη, αλλά γρανάζι του δυτικού ιμπεριαλιστικού μπλοκ. Είναι σε πρώτο χρόνο αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο ιμπεριαλισμούς, ένας ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Και γι’ αυτό είναι άδικος και από τις δύο πλευρές. Η Ουκρανία «είναι μόνη» επί του άμεσου στρατιωτικού πεδίου (κι αυτό είναι κόλαφος για τον υποκριτικό χαρακτήρα της δυτικής «αλληλεγγύης», που περιμένει υποκριτικά να αποφασίσει τον βαθμό της άμεσης εμπλοκής της επί του πεδίου αφού πρώτα εκτιμήσει την έκταση των προβλημάτων που θα αντιμετωπίσει η ρωσική επίθεση), αλλά αυτό είναι μέρος εκτιμήσεων τακτικής κι όχι απόφασης μη εμπλοκής (όπως, για παράδειγμα, η απόφαση απεμπλοκής από το Αφγανιστάν) από την πλευρά του δυτικού ιμπεριαλισμού. 

Γι’ αυτό, όχι «νίκη στη Ρωσία», αλλά εξίσου «όχι νίκη στην Ουκρανία», που η άμεση «μετάφρασή» της είναι «νίκη στον δυτικό ιμπεριαλισμό». Αλληλεγγύη στον ουκρανικό λαό από το Κίεβο ως το Ντονμπάς, αλληλεγγύη επίσης στο ρωσικό αντιπολεμικό κίνημα, που σε πολύ δύσκολες συνθήκες παλεύει ενάντια στον πόλεμο που εξαπέλυσε ο μεγαλορωσικός σοβινισμός, αλλά αυτά «φιλτραρισμένα» από τη γενική θέση «Όχι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο».

Πόσο πιθανό είναι η κατάσταση να «ξεφύγει»;

Επειδή ακριβώς πρόκειται για ιμπεριαλιστικό πόλεμο, επειδή ο αδύναμος ιμπεριαλισμός που εμπλέκεται, η Ρωσία, είναι πυρηνική υπερδύναμη και έχει ρητά απειλήσει για τη χρήση πυρηνικών όπλων, επειδή οι «ταχύτητες» και οι εμπλεκόμενες δυνάμεις είναι πολλές, ο κίνδυνος ανεξέλεγκτων εξελίξεων είναι υπαρκτός και σοβαρός! Προς το παρόν, αυτός ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος έχει τοπική εστία και ηπειρωτική διάσταση. Σε αντίθεση όμως με τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, που έγιναν «παγκόσμιοι» επειδή μοιράστηκαν σε αντίπαλα μπλοκ και πολέμησαν μεταξύ τους όλες οι βασικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, τα πυρηνικά μπορούν πλέον να μετατρέψουν σε παγκόσμιο -και πολύ πιο καταστροφικό από τους δύο προηγούμενους- έναν ηπειρωτικό ιμπεριαλιστικό πόλεμο με τοπική εστία. Μια αποτυχία του ρωσικού σχεδίου για γρήγορη κατάληψη της Ουκρανίας μπορεί να φέρει τη χρήση θερμοβαρικών βομβών και στρατιωτικές μεθόδους ισοπέδωσης πόλεων και περιοχών, κι αυτό με τη σειρά του να φέρει κοντύτερα τη χρήση των πυρηνικών…

Ακόμη όμως κι αν όλα αυτά αποφευχθούν στον τωρινό πόλεμο, δεν πρέπει να υπάρχει καμία αυταπάτη: η αμφισβήτηση της αμερικανικής οικονομικής πρωτοκαθεδρίας από την Κίνα, οι γεωπολιτικές ήττες του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και η αδυναμία του να επιβάλει την αυτοκρατορική τάξη παντού στον κόσμο, η γενική στροφή στους εξοπλισμούς (πλέον και από τη Γερμανία, που η κυβέρνηση της «κοκκινοπράσινης συμμαχίας» SPD – Πρασίνων με το κόμμα των Φιλελευθέρων εξήγγειλε εν μια νυκτί θηριώδες εξοπλιστικό πρόγραμμα 500 δισ. ευρώ για την επόμενη δεκαετία με άμεση δαπάνη 100 δισ. ευρώγ!), η γενίκευση της ρευστότητας και του «αναθεωρητισμού» σε περιφερειακό επίπεδο, αναδεικνύουν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σε προδρομικό πολεμικό σπασμό ακόμη πιο επικίνδυνων συγκρούσεων στο όχι πολύ μακρινό μέλλον.   

Γι’ αυτό είναι η ώρα της γενικής αντιπολεμικής δράσης: για τη διάλυση του ΝΑΤΟ και όλων των πολεμικών συνασπισμών, για την καταστροφή των πυρηνικών όπλων, για την απαγόρευση της χρήσης πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς (υιοθέτηση της πυρηνικής ενέργειας σαν «καθαρής» για την «πράσινη μετάβαση»), που εξάλλου πάντα συνδυαζόταν με την απόκτηση πυρηνικών όπλων, ενάντια στα εξοπλιστικά προγράμματα, τον μιλιταρισμό, τον εθνικισμό και τον σοβινισμό (που η «μνήμη του αίματος» θα τους δώσει νέα ώθηση), ενάντια στις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις που βιώνουν ήδη και θα βιώσουν ακόμη εντονότερα όλοι οι λαοί (νέα άνοδος πληθωρισμού-ακρίβειας, ένταση της ενεργειακής κρίσης και ενεργειακής φτώχειας, οικονομική επιβράδυνση ή και ύφεση με αύξηση της ανεργίας και της φτώχειας κ.λπ.).   

Πάλη ενάντια στο δικό μας μεγάλο αφεντικό ναι, υπεκφυγές όχι!

Είναι σωστό σε έναν ιμπεριαλιστικό πόλεμο η Αριστερά να παλεύει ενάντια στον «δικό της» ιμπεριαλισμό, στο «δικό της» μεγάλο αφεντικό. Για την Ελλάδα, αυτό σημαίνει να στοχοποιήσει το ΝΑΤΟ και τον δυτικό ιμπεριαλισμό, αλλά και την ελληνική κυβέρνηση και τον ελληνικό καπιταλισμό σαν γρανάζι τους. Να ζητήσουμε αποχώρηση της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ (η Ουκρανία αποδεικνύει ότι οι ιμπεριαλιστικές συμμαχίες δεν προστατεύουν αλλά «πουλάνε προστασία», συχνά ακριβά – και όχι μόνο με την οικονομική έννοια), κλείσιμο όλων των βάσεων και καμία ελληνική εμπλοκή, αναστολή των εξοπλιστικών προγραμμάτων και μείωση των δαπανών για εξοπλισμούς, αποχώρηση της Ελλάδας από τις περιφερειακές ιμπεριαλιστικές συμμαχίες (Ισραήλ, Αίγυπτος, μοναρχίες του Κόλπου). 

Όμως στη διεθνιστική παράδοση το να στραφούμε ενάντια στο δικό μας μεγάλο αφεντικό, τη δική μας κυβέρνηση και τον δικό μας εθνικισμό δεν σήμαινε ποτέ να μην παίρνουμε θέση για τα εγκλήματα που πραγματοποιούν τα άλλα αφεντικά (εν προκειμένω η Ρωσία) ενάντια σε άλλους λαούς. Η πάλη ενάντια στα δικά μας αφεντικά θα είναι πρόσχημα και υπεκφυγή αν δεν συνδυάζεται με την απερίφραστη καταδίκη της ρωσικής εισβολής, την καταγγελία του ιμπεριαλιστικού της χαρακτήρα, το αίτημα να σταματήσει ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος τώρα, την έκφραση αλληλεγγύης στον ουκρανικό λαό από το Κίεβο ως τον Ντονμπάς και στο ρωσικό αντιπολεμικό κίνημα.       

Δικαίωμα στην αυτοδιάθεση α λα καρτ;

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αλλά και όσα έγιναν με την «εξέγερση» στη Μαϊτάν, που αντικατέστησε την ολιγαρχία του Γιανουκόβιτς με μια δυτικόφιλη απολυταρχία, η οποία έταξε ως σκοπούς της την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την ανάκτηση της απόλυτης κυριαρχίας στις ανατολικές περιοχές χωρίς καμία διάθεση να εγγυηθεί ουσιαστικά στοιχεία αυτονομίας τους, έθεσαν την Αριστερά μπροστά στο «εθνικό ζήτημα», που την έχει διχάσει επανειλημμένα περισσότερο κι απ’ τον πόλεμο. Ο Πούτιν, στο διάγγελμά του πριν την εισβολή, φρόντισε να καταγγείλει τον Λένιν για την πολιτική του υπέρ του δικαιώματος αυτοδιάθεσης μέχρι και τον κρατικό αποχωρισμό, που κατά τη γνώμη του δημιούργησε την Ουκρανία σαν «τεχνητό κράτος», ενώ εξήρε την πολιτική του Στάλιν που επανέφερε τον μεγαλορωσικό σοβινισμό στην πολιτική της ΕΣΣΔ. Η Ιστορία ωστόσο έδειξε ότι μόνο η υπεράσπιση του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση μέχρι και τον κρατικό αποχωρισμό είναι πραγματικά αντιεθνικιστική και διεθνιστική πολιτική. Η αμφισβήτησή του και μάλιστα με καταπιεστικά μέσα, δημιουργεί  ντόμινο εθνικισμών. Το καθεστώς της Ουκρανίας που προέκυψε μετά την «εξέγερση» της Μαϊτάν αντιμετώπισε εθνικιστικά και επιθετικά το αίτημα για αυξημένη αυτονομία, συντηρώντας έναν διαρκή πόλεμο χαμηλής έντασης και επιθέσεις ενάντια στις ανατολικές επαρχίες με χιλιάδες θύματα, σε ανοιχτή συνεργασία του ουκρανικού στρατού με φασιστικά τάγματα. Από την άλλη μεριά, η όποια αυτονομία του κινήματος αυτοδιάθεσης στο Ντονμπάς και το Λουγκάνσκ εξασθένησε γρήγορα, καθώς καπελώθηκε από τη ρωσική προστασία, επίσης σε συνεργασία με ρωσικές ακροδεξιές και φασιστικές ομάδες – και όχι μόνο, την αλληλεγγύη της διατράνωσε και η Χρυσή Αυγή και μέρος της ευρωπαϊκής άκρας δεξιάς. Το ουκρανικό καθεστώς αντιμετώπισε το αίτημα αυτοδιάθεσης εθνικιστικά και σχεδόν ρατσιστικά, το ρωσικό καθεστώς το αμφισβητεί με όρους ιστορικούς.
Για την Αριστερά, όταν απειλούνται βάναυσα -πολύ περισσότερο με τα όπλα- τα δικαιώματα εθνών και εθνικών μειονοτήτων και όταν υπάρχει κίνημα αντίστασης που τα διεκδικεί, δεν υπάρχει άλλη επιλογή παρά η αλληλεγγύη. Και όχι μόνο όταν αφορά μειονότητες σε άλλες χώρες, αλλά και όταν αφορά μειονότητες στη δική της χώρα.    

Με τον Λένιν ή με τον τσάρο, τον Στάλιν και τον Πούτιν;

Το διάγγελμα του Πούτιν προς το ρωσικό έθνος πριν την εισβολή (ομιλία στη Δούμα) επανέφερε για την Αριστερά ένα δίλημμα που τη διχάζει: Με τον Λένιν και τη διεθνιστική πολιτική των Μπολσεβίκων ή με τον Στάλιν, τον τσάρο και την πολιτική του μεγαλορωσικού σοβινισμού; Και όχι μόνο αυτό: καταγγέλλοντας στην ίδια ομιλία και τον συμβιβασμό του Μπρεστ-Λιτόφσκ, ο Πούτιν γενίκευσε το κατηγορητήριο προς τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους, ενοχοποιώντας τους για πράξεις προσβολής του ρωσικού «εθνικού μεγαλείου». Για την Αριστερά όμως δεν πρέπει να υπάρχει δίλημμα: είμαστε με τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους κι όχι με τον Στάλιν ή, πολύ περισσότερο με τον τσάρο˙ είμαστε με το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, μέχρι και του κρατικού αποχωρισμού, κι όχι με τον μεγαλορωσικό, τον ουκρανικό ή όποιον άλλον εθνικισμό˙ μας ενδιαφέρουν μόνο τα δικαιώματα των λαών και κάνουμε συμβιβασμούς μόνο γι’ αυτόν τον σκοπό, αλλά και για την επανάσταση (διότι ο συμβιβασμός του Μπρεστ Λιτόφσκ ήταν η συνειδητή αποδοχή ενός εθνικού «ακρωτηριασμού» για να σωθεί η επανάσταση).

Στην πραγματικότητα, τα γεγονότα στην Ουκρανία καλούν την Αριστερά να επανέλθει στις διεθνιστικές παραδόσεις της καταγγελίας του Πρώτου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Όχι βέβαια γιατί δεν υπάρχουν διεθνιστικές παραδόσεις στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο για να υποστηριχτούν, αλλά γιατί η τωρινή κατάσταση έχει περισσότερες αναλογίες με τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Δεν υπάρχει σήμερα πλευρά που να εκπροσωπεί την πλήρη κατάργηση της αστικής δημοκρατίας και την καταστροφή των εργατικών οργανώσεων, δεν υπάρχει φασιστικό-ναζιστικό μπλοκ στην ιμπεριαλιστική αντιπαράθεση, ώστε να υπάρχει και ανάγκη ειδικής τακτικής για τέτοιους λόγους. Δεν υπάρχει επίσης η ΕΣΣΔ για να διχάζει την Αριστερά όσον αφορά τις εκτιμήσεις της για τον χαρακτήρα της. Η αντιμετώπιση της Ρωσίας του Πούτιν σαν να είναι η ΕΣΣΔ ανήκει στην ανεκδοτολογική σφαίρα της πολιτικής και σηματοδοτεί έναν «φιλορωσισμό» που το μόνο του έρεισμα θα ήταν εθνικιστικές φαντασιώσεις με αναφορές στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, την «κοινή χριστιανική παράδοση» και τον Μόσκοβο που θα «φέρει το σεφέρι». Και το κυριότερο: μια τέτοια αντιμετώπιση, ένδειξη βαθιάς ιδεολογικής και πολιτικής τύφλωσης, καθιστά την Αριστερά πλήρως ανυπόληπτη στα μάτια του κόσμου της.

Ούτε βέβαια εκπροσωπεί τον ναζισμό σε αυτή την αντιπαράθεση το ουκρανικό καθεστώς ή η Δύση. Είναι ένας άδικος πόλεμος και από τις δύο πλευρές και απαιτεί μια διεθνιστική απάντηση.

Ενάντια στη ρωσική εισβολή, το ΝΑΤΟ, τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο

 

(*)Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, από την πλευρά της Αριστεράς, συστηματοποιήθηκε η θεωρία του «Ιμπεριαλισμού» πάνω στην αρχική ιδέα του μη-μαρξιστή οικονομολόγου Τζ. Χόμπσον. Η τελική εικόνα της θεωρίας αυτής διαμορφώθηκε από τον Λένιν και στα βασικά της σημεία είναι η εξής:

Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων οδηγεί σε μονοπωλιακές δομές οργάνωσης της παραγωγής («συγκέντρωση» και «συγκεντροποίηση» του κεφαλαίου). Η διαδικασία αυτή δημιουργεί πλεονάζον κεφάλαιο.

Η παραγωγή διεθνοποιείται. Τα «εθνικά» ατομικά κεφάλαια αναπτύσσονται σε γεωγραφικό πεδίο που υπερβαίνει κατά πολύ τα εθνικά σύνορα.

Ο καπιταλισμός γίνεται παγκόσμιο σύστημα, δηλαδή οι «νόμοι» του συστήματος αφορούν πλέον το παγκόσμιο επίπεδο.

Το κράτος των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών «υποστηρίζει» γεωπολιτικά μέσω του (αποικιακού) ιμπεριαλισμού την κίνηση των κεφαλαίων «του». Στην πραγματικότητα συγχωνεύεται με τα μονοπώλια.

Ο κόσμος μοιράζεται σε σφαίρες επιρροής. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα «εθνικά» ατομικά κεφάλαια λαμβάνει τη μορφή των γεωπολιτικών ανταγωνισμών μεταξύ των ισχυρών κρατών.

 

Σχετικά:

1. Ιμπεριαλισμός:από το Αφγανιστάν στην θάλασσα της Κίνας

2. Ο μεγάλος λιμός του 1932-33 στη σοβιετική Ουκρανία: Αιτίες και συνέπειες

3. Πως ερμηνεύουν οι Ρώσοι την εισβολή στην Ουκρανία

4. Σοσιαλιστές στις ΗΠΑ: Υποστηρίξτε την Ουκρανία! Έξω η Ρωσία! Όχι πόλεμος των ΗΠΑ ή του ΝΑΤΟ! Κάτω ο Πούτιν!

5. Το πανόραμα της οικονομικής αλληλεξάρτησης ΕΕ-Ρωσίας

6. Η διπλή όψη των οικονομικών κυρώσεων στη Ρωσία