Απόπειρα αποτίμησης ενός οικονομικού υποδείγματος (1ο/5)

 

Έχουν περάσει τέσσερις δεκαετίας από τότε που ο Ρήγκαν και η Θάτσερ κήρυξαν το τέλος του κεϋνσιανισμού και της κρατικής παρέμβασης στην Οικονομία (του “σοσιαλισμού”, όπως τον χαρακτήριζαν –αν και ο κεϋνσιανισμός είναι μεν παρέμβαση του αστικού κράτους αλλά δεν έχει σχέση ούτε με κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής ούτε με εργατική εξουσία) και τριάντα χρόνια από τότε που η ΕΕ τους αντέγραφε βάζοντας σε λειτουργία την Συνθήκη του Μάαστιρχτ, δηλαδή ένα είδος νεοφιλελεύθερου συντάγματος το οποίο θα αντικαθιστούσε το μέχρι τότε μεταπολεμικό μοντέλο του “κοινωνικού κράτους” και του άτυπου “συμβολαίου” που είχαν συνάψει οι κυρίαρχες με τις υποτελείς τάξεις της Δυτικής Ευρώπης.

Η κρίση των «ενυπόθηκων δανείων χαμηλής εξασφάλισης» (ή κρίση των subprime δανείων) μπορεί άνετα να χαρακτηριστεί ως το γραπτό διαγώνισμα στο οποίο αναγκάστηκε να αξιολογηθεί το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα και μάλιστα με πολύ κακό βαθμό. Μια δεκαετία μετά η «κρίση του κορονοϊού» ήρθε να επιβεβαιώσει πως στα δύσκολα το «αόρατο χέρι της αγοράς» -που υποτίθεται πως εξισορροπεί την παραγωγή με την κατανάλωση και κατανέμει ορθά τους πόρους της οικονομίας- το μόνο που έκανε ήταν να περιμένει απλωμένο την συνδρομή –τι ειρωνεία!- του (αστικού) κράτους (και των Κεντρικών Τραπεζών του) για να διασώζονται επιχειρήσεις και να αυξάνονται τα κέρδη των μετόχων εκτινάσσοντας ταυτοχρόνως τα δημόσια χρέη (και όχι μόνο) σε πρωτοφανή ύψη. Ως επιστέγασμα, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, εμφανίστηκε πάνω από την παγκόσμια Οικονομία το φάντασμα του πληθωρισμού (όπως είχε γίνει και στο τέλος της κεϋνσιανής μπελ επόκ στα μέσα της δεκαετίας του ’70).

 

1. Η πορεία του ΑΕΠ

Πως θα ήταν ο παγκόσμιος χάρτης ανάλογα με τα ΑΕΠ των χωρών

 

Η πλέον κερδισμένη χώρα της εποχής της νεοφιλελεύθερης ρύθμισης, και μέχρι σήμερα, δεν είναι άλλη από την «κομμουνιστική» Κίνα η οποία συνδύασε τον κρατικό έλεγχο με το (ελεγχόμενο) άνοιγμα της Οικονομίας της στα ξένα κεφάλαια. Ιδιαίτερα από το 2008 μέχρι το 2021(προβλέψεις) έχει ανεβάσει το ΑΕΠ της (σε τρέχουσες τιμές, σε $) κατά ~300% ενώ η Β. Αμερική (ΗΠΑ+Καναδάς) κατά ~55%. Η ΕΕ, παρότι την περίοδο 1995-2000 υστέρησε σημαντικά σε όγκο ΑΕΠ σε σχέση με την Β. Αμερική, από το 2000 μέχρι το 2008 κατάφερε να την προσεγγίσει και πάλι αλλά η κρίση των subprime δανείων αρχικά και η κρίση του κορονοϊού την κράτησαν στάσιμη με αποτέλεσμα αφενός να την φτάσει η Κίνα και αφετέρου να μείνει κατά 10 τρισ. δολλάρια ΑΕΠ πίσω από το δίδυμο ΗΠΑ+Καναδάς (συνολικό ΑΕΠ ~25 τρισ. δολλάρια). Η χώρα με τις χαμηλότερες επιδόσεις είναι η πάλαι ποτέ «πρωταθλήτρια» Ιαπωνία που τα τελευταία 25 έτη έχει μείνει καθηλωμένη σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Λίγο καλύτερες της Ιαπωνίας οι επιδόσεις των χωρών της Ανατολικής Ασίας που όμως και αυτές έχουν μείνει πίσω από τις υποσχέσεις που είχαν δώσει στις αρχές της δεκαετίας του ’90.  

Ειδικά την περίοδο ανάμεσα στις δυο κρίσεις, δλδ ανάμεσα στο 2008 και 2018, η Κίνα, η Ινδία και η Ινδονησία σημείωναν υψηλότατη ανάπτυξη:

 Διάγραμμα 1. Ετήσια ανάπτυξη επιλεγμένων χωρών 2008-18

Η βαρύτητα των παραπάνω χωρών στο παγκόσμιο ΑΕΠ (δλδ το ποσοστό της κάθε χώρας ή οικονομικής περιοχής στο παγκόσμιο ΑΕΠ) παρουσίασε την παρακάτω εξέλιξη:

	1985	1990	1995	2000	2008	2020
United States	34%	26%	25%	30%	23%	25%
European Union	21%	29%	27%	21%	25%	18%
China	2%	2%	2%	4%	7%	17%
Japan	11%	14%	18%	15%	8%	6%
Λοιποί	32%	30%	28%	30%	36%	34%

 

Οι ΗΠΑ από το 34% (μέσα της δεκαετίας του ’80) έπεσε στο 23% (2008) και παρέμεινε εκεί μέχρι και το 2020

Η ΕΕ από 29% (1990) έπεσε στο 21% (2000), ανέβηκε στο 25% (2008) και ξαναέπεσε ακόμη περισσότερο, στο 18%, το 2020

Η Κίνα από ποσοστά της τάξης του 2-3% μέχρι το 1995 έφτασε στο 7% (2008) και στο 17% το 2020 φτάνοντας ουσιαστικά την ΕΕ

Η Ιαπωνία από το 18% (μέσα της δεκαετίας του ’90) έπεσε λίγο κάτω από το 10% το 2008 και στο 6% το 2020.

Διάγραμμα 2. Συμμετοχή επιλεγμένων χωρών στο παγκόσμιο ΑΕΠ

Η δυναμικότητα της κινέζικης οικονομίας επιβεβαιώθηκε και στην περίοδο της πανδημίας καθώς είναι η μόνη που σημείωσε ανάπτυξη ακόμη και μέσα σε έναν «ωκεανό ύφεσης»:

Full Year GDP Growth (%)
	2018	2019	2020	2021
United States	2,9	2,3	-3,4	5,8
European Union	1,8	1,6	-6,4	5,2
Germany	1,1	1,1	-4,6	2,8
Japan	0,6	-0,2	-4,5	1,7
United Kingdom	1,7	1,7	-9,4	7,5
average:	1,6	1,3	-5,7	4,6
China	6,7	6	2,2	8,1
υπερβάλλουσα αύξηση Κίνας	5,1	4,7	7,9	3,5

 

 

Εξέλιξη του ΑΕΠ

 

 

 

Διάγραμμα 3. ΑΕΠ ΗΠΑ, ΕΕ, Κίνας, Γερμανίας, Ινδίας και Ιαπωνίας από το 1960

 

 

Διάγραμμα 4. Εξέλιξη ΑΕΠ διαφόρων οικονομικών περιοχών και χωρών

 

Διάγραμμα 5. Εξέλιξη ΑΕΠ διαφόρων χωρών από το 2007 (πριν την κρίση των subprimes)

Διάγραμμα 6. Η συμμετοχή διαφόρων χωρών στο παγκόσμιο ΑΕΠ (εικόνα των τελευταίων 2000 ετών)  

 

1.1 Η βιομηχανική ανάπτυξη της Κίνας

Είναι κοινός τόπος ότι σε όλη αυτήν την περίοδο η Κίνα (και δευτερευόντως οι BRICs και οι αναδυόμενες οικονομίες της Ανατ. Ασίας) συγκέντρωσε πολλές οικονομικές δραστηριότητες και, κυρίως, δραστηριότητες του δευτερογενή τομέα. Για την Κίνα η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στον τομέα της βιομηχανικής παραγωγής (σταθερές τιμές 2015, σε δολλάρια) εκτοξεύτηκε από τα 0,2 τρισ. στις αρχές της 10ετίας του 90 στα 2 τρισ. το 2009 και λίγο πάνω από τα 4 τρισ. το 2019. Στην Β.Αμερική, τις αντίστοιχες περιόδους, τα ποσά ήταν 1,3 τρισ., 2 τρισ. και 2,5 τρισ. ενώ στην ΕΕ ήταν 1,65 τρισ., 2 τρισ. και 2,5 τρισ. αντιστοίχως (τα ποσά είναι σε στρογγυλεμένες τιμές).

Για να μην δοθεί στρεβλή εικόνα πρέπει να συμπληρώσουμε ότι η ανάπτυξη του κινέζικου ΑΕΠ δεν οφείλεται πλέον μόνο στον βιομηχανικό τομέα. Όπως σημειώνει η Katharina Buchholz: 

«Ο άλλοτε ισχυρός αγροτικός τομέας της Κίνας χάνει σταθερά τη σημασία του και το 2019 ήταν υπεύθυνος μόνο για περίπου το 7,1% του ΑΕΠ της χώρας. Ο βιομηχανικός τομέας, ο οποίος ήταν εδώ και καιρό ο βασικός πυλώνας της κινεζικής οικονομίας, χάνει επίσης τη σημασία του. Εν ολίγοις, η Κίνα βρίσκεται σε καλό δρόμο για να γίνει μια κοινωνία υπηρεσιών. Το 2019, σχεδόν το 54% του ΑΕΠ δημιουργήθηκε μέσω υπηρεσιών, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Έτσι, η χώρα πλησιάζει διαρθρωτικά στις δυτικές και άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες, όπου αυτή η μετάβαση συνέβη νωρίτερα».

Διάγραμμα 7. Η συμμετοχή των τριών τομέων στο ΑΕΠ της Κίνας 

Και για σύγκριση, η συμμετοχή των τριών τομέων της οικονομίας σε μια σειρά από χώρες:

GDP sector composition, 2017 (in percentage)
Country/Economy	Agricultural	Industrial	Service
Albania	21.7%	24.2%	54.1%
China	7.9%	40.5%	51.6%
Denmark	1.3%	22.9%	75.8%
European Union	1.6%	25.1%	70.9%
France	1.7%	19.5%	78.8%
Germany	0.7%	30.7%	68.6%
Greece	4.1%	16.9%	79.1%
Japan	1.1%	30.1%	68.7%
Romania	4.2%	33.2%	62.6%
Russia	4.7%	32.4%	62.3%
Switzerland	0.7%	25.6%	73.7%
United Kingdom	0.7%	20.2%	79.2%
United States	0.9%	19.1%	80.0%
World	6.4%	30.0%	63.6%

 

 

Διάγραμμα 8. Η συμμετοχή της βιομηχανίας στο ΑΕΠ διαφόρων χωρών

1.2 Δυνητικό ΑΕΠ

(Δυνητικό ΑΕΠ είναι το προϊόν που θα μπορούσε να παράγει μια οικονομία αν όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές απασχολούνταν πλήρως)

Όπως δείχνουν τα πράγματα, παρότι ο κίνδυνος της πανδημίας παραμένει, το ΑΕΠ στις περισσότερες  οικονομίες ανακάμπτει σε μορφή V (στην Κίνα δεν είχε καν καμφθεί). Ειδικότερα στην ΕΕ οι επιδόσεις είναι πιο περιορισμένες σε σχέση με τις ΗΠΑ και το ΗΒ και με μεγαλύτερη δυσκολία σε χώρες της που εξαρτώνται από χαμηλής παραγωγικότητας υπηρεσίες (τουρισμός, εστίαση και εμπόριο), χώρες κυρίως του ευρωπαϊκού Νότου.

Το φαινόμενο επιβεβαιώνεται και από το ότι η κρίση έχει μειωμένες επιπτώσεις στην δυνητική αύξηση του ΑΕΠ.

 

Διάγραμμα 9. Πραγματικό και Δυνητικό ΑΕΠ προηγμένων χωρών (με βάση το 100 για το 2001)

2 Χρέη

Ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για να αντιμετωπιστούν οι δυο κρίσεις ήταν ο δανεισμός (και το «κόψιμο» χρήματος):

παροχή εγγυήσεων για δανεισμό των επιχειρήσεων,

αναβολή φορολογικών υποχρεώσεων,

κρατικές ενισχύσεις μέρους του μισθολογικού κόστους και

μαζικές αγορές κρατικών ομολόγων από τις Κεντρικές Τράπεζες

-μέτρα που θα ξεπερνούσαν και έναν κεϋνσιανό-, είχαν ως αποτέλεσμα την αποφυγή μαζικών χρεοκοπιών.

Τα πακέτα στήριξης κατευθύνθηκαν πρωτίστως στις επιχειρήσεις και δευτερευόντως στους εργαζομένους και τα νοικοκυριά ώστε να στηριχτούν τα κέρδη των μετόχων και η κατανάλωση. Πριν την πανδημία ένα ποσοστό της τάξης του 15% των επιχειρήσεων της ανεπτυγμένης Δύσης (το ποσοστό αυτό ανέβαινε πάνω από το 20% για την Ελλάδα) έμενε στη ζωή διασωληνωμένο.

Οι παρεμβάσεις αυτές ήταν πολύ μαζικές ειδικά την περίοδο 2020-21. Για το 2020 οι ΗΠΑ έφτιαξαν ένα πακέτο μέτρων της τάξης του 10% του ΑΕΠ, η Βρετανία 15%, η Γερμανία 21,5% και η Γαλλία 20%. Τα πακέτα αυτά δημιούργησαν πρωτοφανή ελλείμματα: 15% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ, 12% σε Γερμανία και Ιαπωνία, πάνω από 10% σε Βρετανία και Γαλλία.

Αλλά φυσικά οι παρεμβάσεις αυτές είχαν επίδραση στα χρέη. Συνολικά, σε παγκόσμιο επίπεδο,

-το δημοσιονομικό έλλειμμα πήγε από το 2,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ (2019) στο 12% (2020)

-το συνολικό χρέος (εκδοθέντα ομόλογα και πιστώσεις) εκτινάχθηκε από το 240% του παγκόσμιου ΑΕΠ (2019) στο 300% (2020).

Ειδικότερα στις χώρες του ΟΟΣΑ το δημόσιο χρέος που διακρατείται από τις Κεντρικές Τράπεζες πήγε από τα $10 τρισ. (2019) στα $16 τρισ. (2021).

Με αυτόν την πολιτική χρεών, παρότι η ύφεση του 2020 ήταν η χειρότερη στα μεταπολεμικά χρόνια, η επίδραση της ύφεσης ήταν σημαντικά μικρότερη από την αναμενόμενη.

	Επίδραση των δημοσιονομικών παρεμβάσεων (%ΑΕΠ)
	Πτώση του ΑΕΠ	Αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος	Υποκατάσταση του ΑΕΠ
ΗΠΑ	6,2	10,4	166,8
Βρετανία	8,3	14,3	171,9
Γερμανία	6,0	5,7	94,5
Γαλλία	8,8	6,1	69,3
Ευρωζώνη	8,1	6,6	81,4
Ιαπωνία	4,4	8,0	179,1

 

 

Με βάση τα στοιχεία:

«Το 2020, παρατηρήσαμε τη μεγαλύτερη ετήσια αύξηση του χρέους από τον Β ΠΠ, με το παγκόσμιο χρέος να αυξάνεται στα 226 τρισεκατομμύρια δολάρια καθώς ο κόσμος επλήγη από μια παγκόσμια κρίση υγείας και μια βαθιά ύφεση.

[…]Το παγκόσμιο χρέος αυξήθηκε κατά 28 ποσοστιαίες μονάδες στο 256% του ΑΕΠ, το 2020, σύμφωνα με την τελευταία ενημέρωση της Βάσης Δεδομένων Παγκόσμιου Χρέους του ΔΝΤ».

Διάγραμμα 10. Τα χρέη ανά τομέα (2020)

 

Και συνεχίζει:

«Η δυναμική του χρέους, ωστόσο, διαφέρει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Οι προηγμένες οικονομίες και η Κίνα αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 90 τοις εκατό της αύξησης του χρέους των 28 τρισεκατομμυρίων δολαρίων το 2020. Αυτές οι χώρες κατάφεραν να επεκτείνουν το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος κατά τη διάρκεια της πανδημίας, χάρη στα χαμηλά επιτόκια, τις ενέργειες των Κεντρικών Τραπεζών (συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων αγορών του κυβερνητικού χρέους) και τις καλά ανεπτυγμένες χρηματοπιστωτικές αγορές. Ωστόσο, οι περισσότερες αναπτυσσόμενες οικονομίες βρίσκονται στην αντίθετη πλευρά του χάσματος χρηματοδότησης, αντιμετωπίζοντας περιορισμένη πρόσβαση στη χρηματοδότηση και συχνά υψηλότερα επιτόκια δανεισμού.

Εξετάζοντας τις συνολικές τάσεις, βλέπουμε δύο διακριτές εξελίξεις.

Στις προηγμένες οικονομίες, τα δημοσιονομικά ελλείμματα εκτινάχθηκαν στα ύψη καθώς οι χώρες είδαν τα έσοδα να καταρρέουν λόγω της ύφεσης και έθεσαν σε εφαρμογή σαρωτικά δημοσιονομικά μέτρα καθώς εξαπλώθηκε ο COVID-19. Το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 19 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, το 2020, αύξηση όπως αυτή που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, σε διάστημα δύο ετών: 2008 και 2009. Το ιδιωτικό χρέος, ωστόσο, εκτινάχθηκε κατά 14 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ το 2020, σχεδόν διπλάσιο όπως και κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αντανακλώντας τη διαφορετική φύση των δύο κρίσεων. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι κυβερνήσεις και οι Κεντρικές Τράπεζες υποστήριξαν περαιτέρω δανεισμό από τον ιδιωτικό τομέα για να βοηθήσουν στην προστασία της ζωής και των μέσων διαβίωσης. Ενώ κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, η πρόκληση ήταν να περιοριστεί η ζημιά από τον υπερβολικά μοχλευμένο ιδιωτικό τομέα».

Διάγραμμα 11. Δημόσιο χρέος % ΑΕΠ α) σύγκριση του 2019 και 2020 β) σύγκριση των μεταβολών του χρέους στην περίοδο της κρίσης 2008-09 και στο πρώτο έτος της πανδημίας (2020)

 

  

Διάγραμμα 12. Αύξηση χρεών λόγω πανδημίας

 

 

  

 

 

Διάγραμμα 13. Μακροπρόθεσμη εικόνα του χρέους Γενικής Κυβέρνησης % ΑΕΠ επιλεγμένων χωρών μετά τον Β ΠΠ

 

Εντούτοις, σύμφωνα με τις προβλέψεις, το 2021 ενώ το παγκόσμιο χρέος θα μεγαλώσει, ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειωθεί λόγω της μεγάλης αύξησης του ΑΕΠ.

Διάγραμμα 14. Αύξηση του παγκόσμιου χρέους, μείωση του ποσοστού του ως προς το ΑΕΠ για το 2021

Διάγραμμα 15. Δημόσια χρέη ανά περιοχή (με πρόβλεψη για το 2021)

 

Συμπερασματικά, η αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και η χορήγηση (πρωτοφανούς) ρευστότητας διέσωσαν την κατάσταση τόσο στην κρίση των subprimes όσο και στην κρίση της πανδημίας (με ταυτόχρονη εκτίναξη του χρέους). Όπου υπήρξε μεγαλύτερη παροχή ρευστότητας (πχ ΗΠΑ, Βρετανία, Ιαπωνία) εκεί υπήρξε και μεγαλύτερη κάλυψη των απωλειών του ΑΕΠ.

 

2.1 Το κόστος δανεισμού

Παρά τις διαδοχικές κρίσεις (μετά το 2008) και την αύξηση των χρεών το κόστος δανεισμού δεν έχει αυξηθεί πάνω από τα επίπεδα του 2000. Για την Ιαπωνία οι τόκοι εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους παραμένουν σταθερά κάτω από το 2% του ΑΕΠ και στις ΗΠΑ κάτω από το 3%. Στην Ευρωζώνη μάλιστα, από το 3,7% στις αρχές της δεκαετίας του 2000 υποχώρησε στο 3% (2008 και 2012) ενώ σήμερα βρίσκεται στα επίπεδα το 1,5% (όμως με διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις διαφορετικές χώρες της ΕΖ). Το κόστος δανεισμού παραμένει χαμηλό όχι μόνο για τα κράτη αλλά και για τα νοικοκυριά και για τις επιχειρήσεις πράγμα που τους δίνει την δυνατότητα να επιζούν παρά τις οικονομικές δυσκολίες.

 

Διάγραμμα 16. Αποδόσεις δεκαετών ομολόγων μεγάλων χωρών

Διάγραμμα 17. Αποδόσεις δεκαετών ομολόγων μεγάλων χωρών (κοινό διάγραμμα)

 

 

2.2 Ο ρόλος των Κεντρικών Τραπεζών

Η ερμηνεία του παράδοξου είναι εύκολη αν την συσχετίσουμε με την παρεμβάσεις των Κεντρικών Τραπεζών και τις τεράστιες ποσότητες ρευστότητας που ρίχνουν στην αγορά για να κρατήσουν χαμηλά τα επιτόκια. Ακόμη και στην χρεοκοπημένη Ελλάδα, χάρη στην ΕΚΤ που αγοράζει τα κρατικά ομόλογα που βγαίνουν προς πώληση, τα επιτόκια δανεισμού είναι χαμηλότερα(!) από αυτά της περιόδου πριν το 2008.

Η «μόδα» ξεκίνησε από την Fed το 2008 αλλά επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο. Το φαινόμενο εντάθηκε και πάλι κατά τη διάρκεια της πανδημίας:

«Η Fed δεν ήταν μόνη στην άνευ προηγουμένου παρέμβασή της στην οικονομία των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι Κεντρικές Τράπεζες σε όλο τον κόσμο τυπώνουν χρήματα από τον αέρα και τα χρησιμοποιούν για να αγοράζουν περιουσιακά στοιχεία προκειμένου να τονώσουν τις αντίστοιχες οικονομίες τους.

Η μεγάλη εικόνα: Μόνο οι τέσσερις μεγαλύτερες Κεντρικές Τράπεζες του κόσμου είχαν συσσωρεύσει περιουσιακά στοιχεία 28,8 τρισεκατομμυρίων δολαρίων τον Φεβρουάριο…

Τι ακολουθεί: “Για τις Κεντρικές Τράπεζες, δεν νομίζω ότι υπάρχει καμία εναλλακτική από αυτό που έκαναν μέχρι τώρα, δηλαδή να υποστηρίξουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομία”, είπε ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι στον Axios τον Δεκέμβριο.

“Η υποστήριξη, κατά την άποψή μου, θα συνεχιστεί για πολύ καιρό”.»

σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξε η Yardeni Research μέχρι τον Φεβρουάριο του 2021.

Η κρίση του κορονοϊού δεν εμφανίστηκε στην χρηματοπιστωτική σφαίρα αλλά κατευθείαν στην παραγωγική διαδικασία και στο κύκλωμα αξιοποίησης του κεφαλαίου. Γι’ αυτό ήταν πιο βαθιά και απαίτησε και περισσότερα μέτρα: στην περίοδο 2010-19 στις χώρες του ΟΟΣΑ η χορήγηση χρήματος αυξήθηκε από τα 30 στα 40 τρισ. δολλάρια ενώ μέσα σε δυο μόλις χρόνια κορονοϊού αυξήθηκε άλλα 10 τρισ. Ταυτοχρόνως η νομισματική βάση εκτινάχθηκε από τα 12 στα 22 τρισ. δολλάρια. 

Προφανώς η τακτική αυτή δείχνει την δυσκολία της κατάστασης αφού εγκυμονεί κινδύνους χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης ή/και υψηλού πληθωρισμού.

 

 

Διάγραμμα 18. Ισολογισμοί των τεσσάρων μεγαλύτερων Κεντρικών Τραπεζών

 

 

 

Διάγραμμα 19. Stefan Legge: «Από την Παγκόσμια Οικονομική Κρίση του 2008 βρισκόμαστε σε terra incognita. Η προσφορά χρήματος έχει αυξηθεί με δραματικό ρυθμό. Προφανώς, αυτό έχει συνέπειες»

 

 

 Συνεχίζεται…