Απόπειρα αποτίμησης ενός οικονομικού υποδείγματος (μέρος 3ο/5)

Συνέχεια από το προηγούμενο 

6. Οι μισθοί και η παραγωγικότητα

Στην χώρα μας, εξαιτίας των μνημονίων ευρωλιτότητας, ζήσαμε μια μείωση (των μικτών) μισθών κατά 25% από το 2009 μέχρι σήμερα. Αυτό ήταν το νεοφιλελεύθερο “γιατρικό” που ονομάστηκε «εσωτερική υποτίμηση». Αν η απόλυτη μείωση ήταν για την περίπτωση μας ένα εξαιρετικό γεγονός, για τον νεοφιλελεύθερο κόσμο ο κανόνας είναι η σχετική μείωση των μισθών (με απόλυτη μείωση μισθών σε περιόδους κρίσης). Για να το πούμε με απλά λόγια, στην νεοφιλελεύθερη “λογική”, η μισθωτή εργασία πρέπει, αφενός να αμείβεται με χαμηλότερους μισθούς για να μειώνονται τα κόστη της παραγωγής και αφετέρου να καταναλώνει τον παραγόμενο πλούτο σε υψηλότερες τιμές για να αποκομίζει κέρδη το κεφάλαιο! Για σχετικά μικρά χρονικά διαστήματα αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω του δανεισμού (όπως γινόταν μέχρι το 2007) αλλά αυτό δεν μπορεί να συμβαίνει για πάντα.

Η τάση αυτή φαίνεται μέσα από διάφορα μεγέθη.

α) Μετά το 1980 έχουμε μια συνεχώς διευρυνόμενη απόκλιση ανάμεσα στην παραγωγικότητα της εργασίας και τους μισθούς. Για πρδγμα, στις ΗΠΑ, με αρχή αναφοράς το 1995 (τιμή βάσης =100) η κατά κεφαλήν παραγωγικότητα αυξάνεται κατά 30% μέχρι το 2012 ενώ το πραγματικό διάμεσο εισόδημα των νοικοκυριών μένει στα επίπεδα του 1995, δλδ στην τιμή 100. Η ψαλίδα κλείνει κάπως τα επόμενα χρόνια λόγω της αύξησης του πραγματικού εισοδήματος αλλά ξανανοίγει το 2020. Στην Ευρώπη, στο ίδιο διάστημα, έχουμε μικρότερη απόκλιση ανάμεσα στην κατά κεφαλήν παραγωγικότητα και του κατά κεφαλήν πραγματικού μισθού (η ψαλίδα κλείνει στις περιόδους μεγάλης ύφεσης).

Διάγραμμα 34. Παραγωγικότητα της εργασίας vs μισθοί

 

Διάγραμμα 35. Παραγωγικότητα της εργασίας vs μερίδιο των μισθών στις ΗΠΑ

Διάγραμμα 36. Διαφορά κατά κεφαλήν παραγωγικότητας μείον κατά κεφαλήν πραγματικός μισθός στην Ευρωζώνη

Η παρατηρούμενη απόκλιση παραγωγικότητας-μισθών δεν σημαίνει ότι το άνοιγμα της ψαλίδας οφειλόταν στην ιδιαίτερη ανάπτυξη της παραγωγικότητας. Στην νεοφιλελεύθερη περίοδο οι ρυθμοί  αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας δεν ήταν ιδιαιτέρως μεγάλοι: στις χώρες του ΟΟΣΑ, την δεκαετία του 1970 η μέση ετήσια αύξηση της παραγωγικότητας ήταν γύρω στο 2,5%, την περίοδο 1985-2000 γύρω στο 2% και την περίοδο 2010-20 στο 1%. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 37 παρατηρείται μείωση του ποσοστού μεταβολής της παραγωγικότητας παρά την πρόσκαιρη ανάκαμψη του την περίοδο 1980-2020.

Διάγραμμα 37. Ποσοστό μεταβολής της παραγωγικότητας (ομαλοποιημένες καμπύλες)

Η φθίνουσα αύξηση είναι φαινόμενο που παρατηρείται και στην συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών της παραγωγής.

 Διάγραμμα 38. Συνολική παραγωγικότητα συντελεστών παραγωγής ΗΠΑ 

β) Το μερίδιο της εργασίας (οι ακαθάριστες αποδοχές της) στο παραγόμενο προϊόν (ΑΕΠ) σε όλη την νεοφιλελεύθερη περίοδο βαίνει μειούμενο.

Στην ΕΕ-15 από το 1960 μέχρι το 1980 το ποσοστό αυτό κινείται από το 68 μέχρι το 72%. Από το 1980 (70%) το μερίδιο των μισθών (ακαθάριστες αποδοχές) ελαττώνεται σχεδόν γραμμικά μέχρι το 1989 (65%) και από τότε κινείται γύρω από το 63% (τα στοιχεία προέρχονται από την AMECO).

Στο θέμα αυτό κάνουν μια σημαντική παρατήρηση οι Dumenil και Levy εξετάζοντας τα εισοδήματα (και όχι μόνο τους μισθούς) στις ΗΠΑ. Την περίοδο μετά το 1930 παρατηρείται μια απότομη πτώση στο μερίδιο επί του συνολικού εισοδήματος που εισέπραξε το "ανώτερο 1% εισοδηματικό κλιμάκιο": από το 24% του ΑΕΠ που απέσπασε το 1930 κατέληξε στο 10% στην περίοδο 1950-80 για να εκτοξευτεί στην συνέχεια σχεδόν γραμμικά μέχρι το 2007 σε πάνω από το 20%. Με έναν άλλο τρόπο, το εισόδημα του "κατώτερου 99% των νοικοκυριών" είδε να αυξάνεται το πραγματικό εισόδημα του από τα 12 χιλ το 1940 στα 37 χιλ το 1980 (+210%) ενώ το εισόδημα του "ανώτερου 1% των νοικοκυριών" είδε να αυξάνεται το εισόδημα του από 250 σε 300 χιλ (+20%). Από το 1980 και μετά οι τάσεις αλλάζουν άρδην: μέχρι το 2007 το φτωχότερο 99% του πληθυσμού αυξάνει το εισόδημα του κατά 10% ενώ το πλουσιότερο 1% κατά 200%!

Διάγραμμα 39. Μεταβολή του εισοδήματος του υψηλότερου 1% των εισοδημάτων σε σχέση με το υπόλοιπο 99%.

Αλλά και ειδικότερα στους μισθούς διαπιστώνουν αντίστοιχη εικόνα: «Το σχήμα δείχνει ότι, αν εξαιρέσουμε τις αμοιβές εργασίας των ανώτερων μισθολογικών κλιμακίων των νοικοκυριών [δλδ τις αμοιβές των διευθυντικών στελεχών], επικρατεί μια σημαντική καθοδική τάση στη διάρκεια των νεοφιλελεύθερων δεκαετιών (μεταξύ του 1980 και του 2009), μια απώλεια ίση με 10,8 εκατοστιαίες μονάδες του συνολικού εισοδήματος από το 62,2 στο 51,5% για το κλιμάκιο 0-95 [δλδ αν αφαιρέσουμε το ανώτερο 5% από όσους φέρονται να εργάζονται με μισθό]» (Διάγραμμα 42).

Διάγραμμα 40. Μερίδιο των μισθών

Διάγραμμα 41. Μερίδιο των μισθών ΕΕ, ΗΠΑ, Ιαπωνία

Διάγραμμα 42. Το μερίδιο των μισθών στις ΗΠΑ εξαιρουμένου των υψηλών αμοιβών

7. Ανεργία - απασχόληση

Η γενική αυτή εικόνα της «σχετικής εξαθλίωσης» της μισθωτής εργασίας δεν άλλαξε στην περίοδο της πανδημίας παρά τα επιδόματα επιβίωσης που μοιράστηκαν από τις Κεντρικές Τράπεζες.

Η παρατηρούμενη μετά το 1990 τάση μείωσης της ανεργίας (που βεβαίως αναστέλλεται σε περιόδους ύφεσης) δεν φαίνεται να πιέζει προς τα πάνω τους μισθούς -πιθανώς λόγω της εξασθένησης του εργατικού/συνδικαλιστικού κινήματος (σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ το ποσοστό των συνδικαλισμένων εργαζομένων έπεσε από το 35% (1980) στο 15% (2019). Χάρη και στην εξασθένιση των μισθών συγκρατήθηκε ο πληθωρισμός σε όλη την νεοφιλελεύθερη περίοδο μέχρι το 2020. Αυτό το γεγονός βοήθησε στην συγκράτηση των επιτοκίων και, επομένως, στην βιωσιμότητα των χρεών.    

 

Διάγραμμα 43α. και β. Η ανεργία σε επιλεγμένες χώρες

 Διάγραμμα 44. Η ανεργία εκτινάσσεται μετά τα μέσα του ’70 και μειώνεται μετά το 1995

 

Διάγραμμα 45. Ανεργία και πληθωρισμός σε ΗΠΑ και ευρωπαϊκές χώρες του ΟΟΣΑ μέχρι το 1995

Διάγραμμα 46. Ποσοστό ανεργίας στις χώρες του ΟΟΣΑ επί κορονοϊού

 

Ένα επιπλέον στοιχείο σε σχέση με την απασχόληση είναι πως ακόμη και μετά το 1995 στην εποχή της γενικευμένης μείωσης της ανεργίας, στις ανεπτυγμένες χώρες, παρατηρείται μείωση του βαθμού συμμετοχής του εργατικού δυναμικού ή, ακόμη και στην περίπτωση που παρατηρείται αύξηση του βαθμού συμμετοχής, σημειώνεται μείωση του ρυθμού αύξησης του.  

 

Διάγραμμα 47. Ποσοστά ανεργίας και βαθμού συμμετοχής του εργατικού δυναμικού (ΗΠΑ)

 

8. Επενδύσεις και ρυθμός μεταβολής επενδύσεων

Οι επενδύσεις δείχνουν μια σχετική αδυναμία στις ανεπτυγμένες χώρες και, συνεπώς, το πιο ανησυχητικό, παρατηρείται μια σταθερή πτώση του «ρυθμού συσσώρευσης του κεφαλαίου». Καθώς η συσσώρευση κεφαλαίου είναι βασική παράμετρος για την ομαλή λειτουργία του καπιταλισμού πτώση του ρυθμού συσσώρευσης σημαίνει και αύξηση των κινδύνων για έκρηξη κρίσης.

Ορίζοντας τον «ρυθμό συσσώρευσης» ως τον ρυθμό μεγέθυνσης του καθαρού αποθέματος παγίου κεφαλαίου των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων, και ρίχνοντας μια ματιά στις επιδόσεις των ΗΠΑ (Διαγράμματα 49,50), -αλλά και γενικότερα στον ανεπτυγμένο κόσμο- διαπιστώνουμε ότι ο ρυθμός συσσώρευσης στην νεοφιλελεύθερη περίοδο μόνο για λίγο κατάφερε να ξεπεράσει τον μέσο ρυθμό συσσώρευσης της κεϋνσιανής περιόδου (Διάγραμμα 49, κόκκινη γραμμή) και ότι το 2005, μετά από 25 χρόνια νεοφιλελευθερισμού και λίγο πριν την «κρίση των subprime», το απόθεμα παγίου κεφαλαίου ήταν κατά 30% χαμηλότερο αυτού που θα είχε επιτευχθεί αν είχε διατηρηθεί ο προηγούμενος ρυθμός συσσώρευσης. Στο ίδιο διάγραμμα, πέρα από τον ρυθμό συσσώρευσης (Accumulation Rate) φαίνεται και το ποσοστό παρακρατούμενων κερδών (- - - -) όπου οι καταβαλλόμενοι τόκοι και τα μερίσματα αφαιρούνται από τα κέρδη. Από το σχήμα φαίνεται η στενή σχέση των δύο μεγεθών (ποσοστό συσσώρευσης και ποσοστό παρακρατούμενων κερδών) και ταυτοχρόνως υπαινίσσεται ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις δεν δανείζονται για να επενδύουν αλλά για άλλους λόγους, όπως, για πρδγμα για επαναγορά των μετοχών τους! Η υπόθεση αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι μετά το 1980 οι επαναγορές μετοχών (μειωμένες κατά τις νέες εκδόσεις) πάνε παράλληλα με τον καθαρό δανεισμό των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων.

 

Διάγραμμα 48. Ποσοστά επενδύσεων (% ΑΕΠ) σε ΗΠΑ. Κίνα, Ιαπωνία, Γερμανία

Διάγραμμα 49.  Ρυθμός συσσώρευσης κεφαλαίου (ΗΠΑ) 1950-2001 και μέσος ρυθμός συσσώρευσης στην περίοδο 1952-79 (κόκκινη γραμμή)   

Διάγραμμα 50. Ρυθμός συσσώρευσης κεφαλαίου (ΗΠΑ) 1947-2010

 

Διάγραμμα 51. Ρυθμοί επενδύσεων ΗΠΑ %ΑΕΠ - (1) Σύνολο πλην κατοικίας, (2) Τεχνολογίες της Πληροφορίας(ΤΠ), (3) Σύνολο πλην κατοικίας εξαιρούμενης της ΤΠ, (4) Κατοικία   

 

Συνεχίζεται