Το κυπριακό μέχρι το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή (μέρος 2ο)

 

>Συνέχεια από το προηγούμενο

 

Γ. Τα (πρώτα) κόμματα και οργανώσεις

Πολιτικά κόμματα άργησαν να ιδρυθούν στην Κύπρο καθώς στην ιδιότυπη κατάσταση που βρισκόταν η Κύπρος (πολιτική καθυστέρηση λόγω οθωμανοκρατίας και μετά λόγω της αγγλοκρατίας) την πολιτική εκ μέρους των ε/κ ασκούσε η Εθναρχία. Το πρώτο κόμμα που ιδρύθηκε ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου (ΚΚΚ).

ΚΚΚ/ΑΚΕΛ

Το «Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου» ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1926 κάτω από την επίδραση της Οκτωβριανής επανάστασης αλλά σε ένα περιβάλλον οικονομικής καθυστέρησης και χωρίς μαρξιστική και εργατική παράδοση. Το πρόγραμμα του ΚΚΚ επιχειρούσε να συσπειρώσει εργάτες και αγρότες ανεξαρτήτως θρησκείας και εθνότητας. Από την αρχή ακόμη υιοθέτησε την θέση της «αδιαφορίας» απέναντι στο θέμα της Ένωσης (σημασία έχει το ταξικό και όχι το εθνικό) και στην συνέχεια την θέση της ανεξαρτησίας και ακόμη αργότερα την θέση της αυτονομίας.

Τα «Οκτωβριανά» του 1931 αποτέλεσαν μια δοκιμασία για την θέση του στο εθνικό ζήτημα. Αρχικά κατήγγειλε τα γεγονότα ως «εθνικιστική, σωβινιστική προπαγάνδα της κυπριακής μεγαλοαστικής τάξης» και τα μέλη του συμμετείχαν μόνο με δική τους πρωτοβουλία στα γεγονότα. Όμως δυο μέρες μετά τον εμπρησμό του κυβερνείου η Κ.Ε. του κόμματος αναγκάστηκε να αλλάξει γραμμή και να καλέσει τα μέλη του να πάρουν μέρος στην εξέγερση στα πλαίσια ενός ενιαίου αντιιμπεριαλιστικού μετώπου.

Το 1941, στη θέση του ΚΚΚ, ιδρύθηκε το ΑΚΕΛ. Σκοπός του εγχειρήματος αυτού ήταν να ανοιχτεί το κόμμα στην κοινωνία ώστε να συμπεριλάβει και άλλους αριστερούς πλην των κομμουνιστών παρότι αρχικά καθοδηγείτο από το ΚΚ. Σύντομα το ΑΚΕΛ έκανε στροφή 180^ο στο θέμα της Ένωσης την οποία έθεσε ως στρατηγικό στόχο. Με αυτόν τον μακροπρόθεσμο στόχο αλλά εξαιτίας της μόνιμης έλλειψης εμπιστοσύνης στον ένοπλο αγώνα (λόγω των αρνητικών συσχετισμών) προσήλθε το 1948 στην «Διασκεπτική» (βλ. Δ4) από την οποία όμως απείχε η Εθναρχία και το ενωτικό μπλοκ. Τότε ήταν που έπεσε ως ενδιάμεσος στόχος το σύνθημα «Αυτοκυβέρνηση-Ένωση». Η αποτυχία της Διασκεπτικής, οι “συμβουλές” του Ζαχαριάδη (ο οποίος πίστευε ότι σύντομα ο ΔΣΕ θα έμπαινε νικητής στην Αθήνα!) και η απομόνωση του κόμματος από τον λαό λόγω της αποτυχίας της Διασκεπτικής, επανέφεραν το ΑΚΕΛ στο σύνθημα της Ένωσης (η γραμμή αυτή επικυρώθηκε από το συνέδριο του ΑΚΕΛ στις 27-29/8/1949).

(Η ίδρυση του βραχύβιου «Τροτσκιστικού Κόμματος Κύπρου» (δρούσε από το 1945 έως και το 1949) -το πιο πιθανόν στη Λευκωσία και τη Λεμεσό- ίσως να είχε σχέση με αυτήν την αλλαγή της γραμμής του ΑΚΕΛ.

Στο πρωτομαγιάτικο τεύχος του 1949 η εφημερίδα του κόμματος, «Εργάτης», δημοσίευε μεταξύ άλλων στην προκήρυξή του:

«ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ,

Η φετεινή Πρωτομαγιά ας μας βρει στις επάλξεις του αγώνα για το πέρασμα της εξουσίας στα χέρια του λαού μας, για την ΑΥΤΟΚΥΒΕΡΝΗΣΗ. Η προδοτική εγκατάλειψη του συνθήματος της Αυτοκυβέρνησης από μέρους της σταλινικής ηγεσίας και η υιοθέτηση του συνθήματος της Ένωσης πρέπει να μας κάνει να συνέλθουμε. Το αφιόνισμα της “Ένωσης” πρέπει να το σταματήσουμε εμείς οι ίδιοι. Να εξαναγκάσουμε τους κακή τη μοίρα ηγέτες των εργατικών μας οργανώσεων να μπούνε στον ορθό δρόμο της εξυπηρέτησης των εργατικών συμφερόντων. Αν αρνηθούνε, να τους παραμερίσουμε και να τραβήξουμε μπροστά, με μια καινούργια, μαχητική, ταξικά συνειδητή και αποφασιστική ηγεσία, για τον αγώνα για το πέρασμα της εξουσίας στα χέρια των εργατών - αγροτών. Η “Ένωση” δεν μπορεί να μας προσφέρει ούτε καλύτερους όρους δουλειάς, ούτε καλύτερα μεροκάματα, ούτε το κοινωνικό ξεσκλάβωμα μας να μας εξασφαλίσει. Μονάχα την αλλαγή των αλυσίδων μας θα μας φέρει. Τίποτε περισσότερο, τίποτε ολιγώτερο.»)

Στην δεκαετία του 1950 τέθηκε στην πράξη το ζήτημα της αποτίναξης του αποικιακού ζυγού και της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα μέσω του ένοπλου αγώνα (ουσιαστικά με αντάρτικο πόλεων και χτυπήματα ατομικής βίας). Μόνο που αυτό έγινε από την εθνικιστική Δεξιά και με την συμπαράσταση της Εθναρχίας και όχι από το ΑΚΕΛ. Η αποδοχή της τακτικής του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ (βλ. Ε2) από ευρύτατα λαϊκά στρώματα οδήγησε σε μια αυτοκριτική απόφαση της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ τον Μάιο του 1957 αλλά και πάλι εκείνο που επιβεβαίωνε ήταν η «ορθότητα της τακτικής του ενιαίου, παλλαϊκού, μαζικού δημοκρατικού αγώνα που απαρέκκλιτα ακολούθησε το κόμμα μας σε όλο το διάστημα».

Μετά το 1958 το ΑΚΕΛ συντάχθηκε με τον Μακάριο ο οποίος κατά την περίοδο της εξορίας είχε επίσης αναπροσανατολιστεί στην λύση της Ανεξαρτησίας και όχι της Ένωσης με την Ελλάδα –ενώ η ΕΟΚΑ παρέμενε στην θέση της για Ένωση μέσω του ένοπλου αγώνα.  

(Σπ. Σακελλαρόπουλου και Αλ. Αλέκου: «Η παράδοξη συνύπαρξη δυο κομμουνιστικών κομμάτων σε ένα: Η περίπτωση ΚΚΚ και ΑΚΕΛ»)

      

ΕΟΚ

Η «Εθνική Οργάνωσις Κύπρου» δεν ήταν κόμμα αλλά οργάνωση ε/κ που στόχευε στη ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ιδρύθηκε στις 26 Ιανουαρίου 1930, σε ευρεία παγκύπρια συνέλευση ε/κ παραγόντων στο μέγαρο της Αρχιεπισκοπής στη Λευκωσία. Επικεφαλής της τέθηκε ο αρχιεπίσκοπος Κύριλλος Γ΄ (1916 -1933), ενώ στην ανώτατη 37μελή ηγεσία της μετείχαν τα μέλη της Ιεράς Συνόδου, οι ε/κ «βουλευτές» του Νομοθετικού Συμβουλίου και άλλοι παράγοντες. Ουσιαστικά αποτέλεσε διάδοχο της Πολιτικής Οργανώσεως Κύπρου ενός σχήματος της Δεξιάς με επικεφαλής την Εκκλησία που είχε ιδρυθεί το 1921.

Η πρώτη ενέργεια της ΕΟΚ ήταν η διοργάνωση ενωτικών εκδηλώσεων στις 25 Μαρτίου του 1930, οπότε υπεγράφησαν ψηφίσματα υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, τα οποία κι εστάλησαν στο Λονδίνο. Στις «βουλευτικές» εκλογές του Οκτωβρίου 1930, η ΕΟΚ υποστήριξε εκείνους τους υποψήφιους οι οποίοι πολιτεύονταν με το σύνθημα «Ἕνωσις καί μόνον Ἕνωσις», και που εξελέγησαν όλοι. Έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά την προετοιμασία των «Οκτωβριανών» (βλ. Δ1) αλλά στην συνέχεια διαλύθηκε μέσα στην περίοδο της «Παλμεροκρατίας» (βλ. Δ2).

ΕΡΕΚ

Η «Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις Κύπρου» ιδρύθηκε στις παραμονές της εξέγερσης του Οκτωβρίου του 1931 αν και οι απόψεις διίστανται περί της ακριβούς ημερομηνίας ιδρύσεως (από την άνοιξη του 1930 μέχρι τον Απρίλιο του 1931). Πάντως όπως διακήρυξε είχε σκοπό «τήν μετά φανατισμοῦ ἐπιδίωξιν τῆς μετά τοῦ Ἑλληνικοῦ πολιτειακοῦ συνόλου ἑνώσεως τῆς Κύπρου». Τα ιδρυτικά της μέλη ήταν ως επί το πλείστον εκπαιδευτικοί, γιατροί, δικηγόροι και έμποροι. Είχε την ατυχία –και την έλλειψη εμπειρίας και οργανωτικής δομής- να πέσει θύμα της περιόδου της «Παλμεροκρατίας» και να μην μπορέσει να επιβιώσει.

Η ΠΕΟ

H «Παγκύπρια Εργατική Ομοσπονδία» (ΠΕΟ) ιδρύθηκε το 1939 ως Παγκύπρια Συντεχνιακή Επιτροπή (ΠΣΕ) και αποτελούσε την κεντρική συνδικαλιστική οργάνωση των Κυπρίων εργαζομένων (στα τουρκικά "Tüm Kıbrıs İşçi Federasyonu"‎‎). Ελέγχεται παραδοσιακά από το ΑΚΕΛ και μάλιστα, όταν το 1955 το ΑΚΕΛ βγήκε εκτός νόμου, εξέφραζε τις θέσεις του. Οι δυο πρώτοι επικεφαλής της οργάνωσης ήταν ο Ανδρέας Φάντης (1941-43) και ο Ανδρέας Ζιαρτίδης (1943-87). Μετά τις τρομοκρατικές δράσεις της ΤΜΤ εναντίον των τ/κ Αριστερών σταδιακά η ΠΕΟ εγκαταλείφθηκε από τους τ/κ.

Συνεχίζεται>